Alternative products of international FX markets

Abstract

TÜRKÇE ÖZET ULUSLARARASI DÖVÎZ PİYASASI ALIM-SATIM YÖNTEMLERİ M.HAYATi ERİŞ 14 ŞUBAT 1991- 9 - sırnaş Para piyasaları, Banka ve Büyük ticari kuruluşların geçici para ihtiyaçlarını karşıladıkları piyasadır. Bu ihtiyaç kar şılama, borçlanma şeklinde olabildiği gibi çeşitli para, birim lerini birbiriyle değiş-irme şeklinde de olabilir. Bu piyasa da alınıp satılan para birimlerinin yanı sıra gene belli para ları temsil eden bir takım değerli kağıtlar vardırki bunlara Dara piyasası araçları denir. Para piyasasının Sermaye Piya sasından farklılığı esas itibariyle burada işlemlerin daha kı sa vadeli olmasından kaynaklanmaktadır. Uluslararası Para Pi- yasası. milli sınırları aşan işlemlerin yapılmasıyla oluşan piyasadır. Burada farklı ülkelere ait para birimlerinin tica reti sözkonusudur. Uluslararası para piyasasına Döviz Piyasa- sıda diyebiliriz. Döviz Piyasasında işlemler vadesiz (spot) ve vadeli (Forward) olarak yapılabilirler. Bu alışverişler çeşitli teknikler kul lanılarak gerçekleştirilebilir ki bu tekniklere yada usullere; ürün (product) daha isabetli bir deyimle alım-satım yöntemi denir. Bu tez çalışmamızda, bu yöntemlerin nasıl ve hangi a- maçlarla kullanıldığı ele alınmaktadır. 70' li yıllarda altın esasına ve sabit kur esasına dayalı Bretton Woods para sistemi çökünce günlük kur dalgalanmaları risk oluşturmaya başladı. Kur riskinden korunmak için ve aynı zamanda kur dalgalanmala rından kazanç sağlamak için bankalarca ve büyük şirketlerce yeni yöntemler geliştirildi. Bunlar; Swaps (değiş-tokuş), Futures (gelecek zaman sözleşmesi), Options (fırsat sözleş mesi), Warrants (kefalet sözleşmesi), Currency Borrowing (döviz borçlanması), Currency Deposits (dövizli tevdiat), 3ack-to-Back Loans (karşılıklı borçlanma), Parallel Loans (paralel borçlanma) gibi yöntemlerdir. Döviz alım- satımla rında kullanılan bu yöntemler kur riskinden korunmak için olduğu kadar, yatırım ve kar amaçlarıylada kullanılmaktadır.- 3 - 30LÜM I / DÖVİZ PİYASASININ TAŞITIMI : Döviz piyasasının fiziksel bir yerleşimi/yeri olmayıp yeryüzün deki bir çok banka ve aracı kurumun haberleşme ağıyla oluştur duğu, tüm yeryüzüne yayılmış bir piyasadır. Alım-satıracılar gelişmiş haberleşme araçlarıyla anlaşmalarını yaparlar, anlaş malarının gereği olan ödemeleri: değişik yerlerdeki banka he sapları arasında aktarma yapmak suretiyle ya da muhabirlik i- lişkilerinden yararlanarak yerine getirirler. Bu piyasada Özel bir yeri olan haberleşme sistemi: SWIFT' tir. (The Society for World wide Interbank Financial 'lelecomunicofci on) Bu, Belçika'da bulunan, kar amacı gütmeyen, üye bankaların ve kuruluşların katkısıyla işlem gören bir. sistem olııp yapılan iletişimin kısa ve kesin olabilmesi için belli formüller getirmiştir. Döviz alım-satımı yapan kuruluşların yoğun olarak bulunduğu bazı merkezler ( New York, London, Zurich, Frankfurt, Tokyo, Honfcong gibi) piyasanın sürükleyici ve belirleyici odak nokta larına oluşturmaktadırlar. Döviz ticareti yapanlar aynı zamanda fiyatlarıda (döviz kurla rımda) belirlerler. Sonuçta döviz kurları bir arz-talep den gesinden kaynaklanmaktadır. Bazı ülkelerde Merkez Bankalarıyla ticari bankalar, günlük görüşmelerle kurları belirlerler. Bu işlem gene piyasa şartları, görüşmeler katılan bankaların al maya yada satmaya hazır oldukları fiyatlar esas alınarak yapı lır. Saptanan kurlar belli alt-üst sapmalarla bankaların uygu layacakları kurlara baz alınır. Dealing diye de adlandırılan kambiyo alış verişleri, hangi dö viz cinsinin, ne miktar üzerinden hangi döviz karşılığında, hangi fiyatla (kurla) alındığını veya satıldığını ifade eder. Bu işlemler Bankaların arbitraj servislerinde / Dealing / roomlarmda görev yapan Dealer' ler / kambistler tarafından.yapılır.- 4 - Bankaların Kasmak Yönetimi Birimleri/Treasury Department lam bünyesinde yer alan bu servislerde, Uluslararası para piya salarında oluşan döviz fiatlarını ve çeşitli fiyatlardan arz ve talepleri gösteren bilgisayar terminalleri; uzak me safelerden mesaj alışverişini sağlayant ele print erler, çek özellikli hesap makinaları gibi teknik donanımda bulunmak tadır. Bu servisler; her işlemden sonra bankanın yeni döviz pozisyonunu belirleyen Döviz Pozisyonu Servisi, yapılan alışverişlerin teyidini sağlayan Kambiyo Muhabirlik Servisi, işlemleri kayıtlara geçiren Kambiyo Muhasebe Servisi gibi yan servislerle desteklenmektedir. PARA SİSTEMİ Uluslararası para alışverişinin iyi kavranabilmesi; para birimlerinin kredi değerlerinin ve birbirine karşı deği şim oranlarının hangi esaslara göre belirlendiğinin bi linmesini gerektirmektedir. Sonuçta her şeyin arz-talep dengesiyle belirlenmesine rağmen, bazı resmi anlaşmalar ve gayrı resmi kabuller para değerleri üzerinden etkin olmaktadır. 1865 Latin Para Birliğinden başlayan bazı u- luslararası anlaşmalarla paraların değerlerine altın stan dardı gibi bazı esaslar getirilmiştir. Fakat iki büyük dünya savaşı dolayısıyla, ekonomik ürünlerin azalması, sa vaşın altın karşılığını aşan para emisyonu ile finanse e- dilmesi ve iki savaş arasındaki ekonomik kriz ülkelerin paralarının değerlerini hızla değiştirdiği gibi yabancı paralara olan ihtiyaçlarının karşılanmasını zorlaştırdı. Bu durumda ülkeler kendi paralarının değerini ve döviz stok larını korumak için yasal kontrolleri geliştirdiler. Dün ya ticareti için kötü olan bu şartlar ikinci savaştan sonra yeni bir uluslararası para sistemi üzerinde anlaşmayı gerektirdi.- 5 - Bretton Woods' da yapılan anlaşmayla ülkelerin para birimlerinin değeri dolara, doların değeri de altın standardına bağlandı. Yeni para sisteminin işlerliğini sürdürmesi için ve ülkelerin dış ticaret açıklarının dünya ticaretine ve kendi paralarının değerlerine zararlarını önlemek için yeni tedbirler getirildi» Bu amaçla IMF (The International Monetery Fund) kuruldu. Böy lece belirli sabit kurlara dayanan ve tüm paralar için Konver- tibilite olanaklarını getiren bir sistem kurulmuş oldu. Bir ons altınla, 35 Dolar arasında değişim değeri kabul edildi. Böylece ülkeler rezerv olarak altın yerine dolar tutabilir ve bunun faizinden yararlanabilir duruma geldiler. Ayrıca, ülke lerin ödeme dengesi bozulmalarının önlenmesi için IMF1 le yeni bir kredi sistemi; normal çekme hakkı getirildi. Bretton Woods' u izleyen 1950 EPU (Avrupa Ödeme Birliği) ve 1958 EMA (Avrupa Para Anlaşması) esas itibariyle dünya ticareti ödemelerini ko laylaştıran ve paralara konvertibilite getiren anlaşmalar oldu. Fakat, 70 'li yılların başlarında Amerikan ödemeler dengesi a- çığı, Birleşik Devletlerin dış taahhütlerinin altın rezervinin iki katı kadar büyümesi Dolara duyulan güveni ve doların değe rini düşürdü. 1971 de dolar devalüe edildi. Washingtonda yapılan Smithsonian anlaşmasıyla yeni değişim kurları belirlendi. Ne varki artık paraların değerinin ve değişim oranlarının sıkça değişebileceği bunları belirlemenin ve izlemenin en sağlıklı yolunun piyasaların dalgalanmalara bırakılması olduğu anlaşıl mış ve Avrupada uygulanmaya başlanmıştı. IMF kredi mahiyetindeki normal çekme hakkının yanı sıra ülke para rezervlerinin bir parçası olarak tutulan ve gerektiğinde Merkez Bankalarınca istenilen tür döviz ödemelerinde kullanıl mak üzere hazırlanan özel çekme hakkı (SDR) gibi fonksiyonla rıyla uluslararası ticaret ve para değerlerinin korunmasına hizmet veren en önemli kuruluş olarak varlığını sürdürürken Avrupa'da Ekonomik Topluluk esprisinin bir parçası olarak EMS (The Europen Monetery System / Avrupa Para Sistemi ) oluş turuldu.Bu sistem kur dalgalanmalarına geniş alt ve üst limitler tanı yordu. Bu yüzden Smithsonian Anlaşması tüael olarak adlandırı lırken bu yılan olarak adlandırılmıştı* Fakat bu sistemde Av rupa Para Birimleri kendi aralarında sabit bir kura göre a- yarlanmışlardı. Avrupa paraları için belirli limitlerle sı nırlı çapraz kurlar oluşmuştu. Bu sisteminde fonksiyonel sonucu SOU` (Avrupa Para Birimi/The European Curency Unit) şeklinde 9 Avrupalı paranın belli o- ranlarda bir sepet oluşturmasıyla ortaya çıkması olmuştur.- 7 - BÖLÜM II / DÖVİZ TİCARETİ MEKANİZMASI : Uluslararasx tüm ödeme araçları döviz kapsamına girmektedir. Yalnız bunun içinden nakit para birimlerini efektif olarak ayrıca bir alt tanımla belirtiyoruz. Dövizler eğer sahipleri tarafından kolayca bir diğeriyle değiştiri- lebiliyorsa bu onların konvertibl olduğunu göstermektedir. Ülkeler paralarının değerini korumak, döviz stoklarını korumak gibi düşüncelerle uluslararası ticaret ve para hareketlerine bazı yasal kontroller getirirler. Uluslararası işlemler bu yasal çerçeve için de yapılır. Türkiyede'de 80' li yıllarda yapılan çeşitli değişik liklerle kambiyo işlemlerine geniş bir serbestlik getirilmiştir. Hatta çeşitli aşamalarla yapılan düzenlemeler sonucu Tl. konvertibl ilan edilmiştir. Fakat konvertibilite bir fiilen kabul görme ola yıdır. Mevcut yasal çerçeve; üzerinde yapılan değişikliklerle 1567 sayılı TPKK ( Türk Parasının Kıymetini Koruma ) Yasası ve 32 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile buna bağlı BDTM run 32/A genelgesiyle TCMB' nın I-A ve süregelen tebliğleridir. Bankalar esas itibariyle dış ticaret yapan müşterilerinin ihtiyaç duydukları para birimlerini bulmak için döviz ticareti yaparlar. Bu ticarete Dealing denilmektedir. Dealing işlemleri; a) Peşin/ Spot veya b) Vadeli/Porwart olabilir, c) Bir diğer işlem tarzı da Swap olabilir. A/ SPOT İŞLEMLER : V e ayrılır; 1- 0/îî Overnight Operations : İşlem bugün yapılır. Kur ve miktar bugün belirlenir, dövizler yarın sabah ( bu gece geçtikten sonra ) hesaba borç veya alacak geçer. 2- Spot Operations : İşler bugün yapılır, valör 2 işgünü sonrasına verilir. Yani dövizlerin hesaplara geçmesi 2 işgünü sonra olur. Pratikte 7 gün sonraki valörle yapılan spot işlemlere de rastlan maktadır.- 8 - 3- TOM/MEXT Tomorrow/ Next Operations; işlera bugün yapılır. Döviz ler hesaba yarından sonraki gün geçer. Döviz işlemlerinin yapılması için öncelikle dövizlerin birbirine dönüşüm oranlarının yani birbirine karşı fiyatlarının ve yaygın deyimiyle kurların belirlenmiş olması gerekmektedir. Kurlar tüm paraların belli bir paraya karşı değerini gösterecek şekilde ya pılır. Şöyleki; a) Ya tüm paraların fiyatı yerel para ile belir lenir. ( 1 3RG = 6.068.- 1.,10 = 3. 190.- Tl. gibi ) bu durumda direk/ Amerikan/ enserten kur kotasyonu sözkonusudur. b) yada yerel para biriminin fiyatı diğer paralarla ifade edilir. ( 1 0 = 2.2 DEM, 1 0 = 0.645 SRG- gibi ) Bu durumda endirek/Avrupa/serten kur kotasyo nu söz konusudur. Ülkemizde ve uluslararası para piyasasında direk/enserten metod kullanılır. Ancak Uluslararası işlemlerde esas para birimi olarak 0 alınır. Tüm işlemler alış ve satış şeklinde 2 fiyat içerir. Ve doğal ola rak 2 ayrı para sözkonusudur. Örneğin; 0 / DEM 2.3697 / 2.3725 şeklindeki bir kur verildiğinde küçük rakan alış, büyük rakam sa tış kurudur. Arada bir kur marjı vardır. Çapraz kurların hesaplanması : Aynı esas paraya göre alış ve satı şı verilen iki paranın birbiri ile değişim kurunu alım veya satım için ayrı ayrı bulunabilir. Örneğin; 0 / DEM 2.3697 - 2.3725 STG / 0 1.5525-1.5535 kur kotasyonundan STG / DEM çapraz kurunu bulmak için Sterling' in Mark 'a karşı alış kurunu bulmamız gerekmektedir. Bu da şöyle yapılır; ( DEM 2.3697/0 ). ( 0 1.5525/STG ) = DEM 3.6789/STG bulunur. Örneğin ; 1.8379 DEM = 10 10 = 1.5484 SER Ortalama kur kotasyonundan ? SFR = 1 DEM çapraz kurunu bulmak için zincirleme orantı kullanırız; L DEM = -i_5-.i5§4_x_l = 0.8424 SFR 1.8379.1 bulunur.- 9 Spot kurların değişmesiyle bankaların Döviz Pozisyonları daha karlı veya daha zararlı duruma geçebilir. Şöyleki; Bankanın mevcut ve alacaklarını oluşturan paraların değer kazanması kar, taahhüt ve borçlarını oluşturan paraların değer kazanması za rar getirecektir. Bankaların pozisyonları başabaş (Sauere), uzun (long) ve kısa ( short ) olabilir. Spot alış-verişlerde kar ; Ya değişik piyasalarda zaman zaman yakalanabilecek aynı paraların farklı kurlarından yararlanmak yada değeri yükselen paralarda uzun pozisyon oluşturup bundan yararlanmak şeklinde sağlanabilir. Bütün sorun piyasaları iyi izlemek ve günlük kur trendlerini iyi bilmektir. 3/ FORWARD (VADELİ) İŞLEMLER : Burada döviz belli bir vade iti bariyle hesaba geçmek üzere alınmakta, karşılığını teşkil eden dövizde aynı vadede ödenmektedir. İleri bir tarihte gerçekleşe cek bir alış-verişin kurları bugünden saptandığı için risk daha büyüktür. Forward kurların belirlenmesi alış-veriş konusu para ların değerleri hakkında bir tahmin mahiyetindedir. Paraların değerlerindeki artış veya düşüşün nedeni; ülkelerindeki enflas yon, göstergesi ise faiz fiyatlarıdır. Bir paranın gelecekteki değeri faiz oranı ile ters orantılıdır. İki paranın belli bir süredeki faiz fiyatları arasındaki fark o süre sonunda faizi yüksek olan para için iskonto, faizi düşük olan para içinde primdir. Yani paraların forward fiyatları, spot kurlarına primin eklenmesi veya spot kurlarından Iskontonun düşülmesiyle bulunur. Forvrard işlemlerde vade, 2 gün + belli bir süre şeklinde olup 5 yıla kadar uzayabilir. Paraların alış-satış fiyat farkları ise spot işlemlere göre daha fazla olup, vade uzadıkça kar marjı da o oranda artar. Böylece yanılgılardan doğacak risk azalmış olur.- 10 - Vadeli işlemler deyimi geniş kapsamlı olup Swap ve Outright işlemleri' de esası itibariyle kapsamaktadır. Vadeli işlemler sayesinde ithalatçılar ve ihracatçılar ileri bir tarihte ödeyecekleri veya elde edecekleri dövizleri şim diden belli kurlara bağlayarak veya istedikleri paraya çevi rip kullanarak zamar-in getirebileceği belirsiz kur risklerin den korunabilirler. Vadeli işlem kurlarını hesaplamak çok kolaydır. Bunun için klasik faiz formülü ( F= AxNxî / 36000 ) kullanılır. Kapital yerine Spot Kuru, faiz oranı yerine de iki paranın faiz o- ranlarının farkı kullanılır. Örneğin^ 0 / DEM için 3 aylık vadeli işlem kurunu bulalım. Bu aynı zamanda Swap oranıdır. Veriler : $ / DEM Spot Kuru : 1.8288-1.8471 0 faizi 3 aylık : 6.6875 DEM faizi 3 aylık : 4.1250 Faiz Farkı : 2.5625 p = _J^§288`2L.89_sün.5_2i5625 = 0e0115 = 115 puan 36000 Bu 115 puan faiz oranı yüksek 0 için iskonto, düşük DEM için primdir. Çünkü, paraların gücü faiz oranlarıyla ters orantı lıdır. Böyle bir forward kur kullanarak korunmanın % kaç maliyetli bir korunma olduğu aşağıdaki formülle bulunabilir. Korunma Maliyeti (*) = -^âE_^^i_lÖrn.ll5İ_5_360____ n x Spot Kur x 100 Forward işlemlerin karlılığı veya maliyeti paraların belli vadelerde sağlıyacağı faizlerle kıyaslanarak saptanabilir.- 11 - Ayrıca vadeli işlemlerin spekülatif kullanımı için özellikle ABD' de formüle edilmiş vadeli işlem sözleşmeleri hazırlanmış ve para piyasası sunulmuştur. Bunlar farklı özellikleri olan vadeli işlem sözleşmeleridir. Vadeli döviz işlemlerine ilginç bir örnek outriqhts işlemler dir. Bunlar tek yönlü ve vadeli bir işlemdir. Nakit fon gerek tirmeden ileri bir vade için girişilen bir alım-satım olması dolayısıyla spekülatif amaçla kullanılmaya çok uygundur. Spe külatör prim yapacağını umduğu bir parayı, başka zayıf bir pa ra, karşılığında forward olarak satın alır, tahmini doğru çıkar sa vade günündeki spot değerinin altında bu dövizi elde etmiş olur, o günkü spot fiyattan satarak kar eder.- 12 - BÖLÜM III / SWAP uluslararası para piyasalarından çok sermaye piyasalarında giderek yaygınlaşan bir yeniliktir. Swap, değiş-tokuş yap mak anlamına gelmektedir, özellikle büyük şirketlerin deği şen mali koşullardan yararlanmalarına veya farklı para birim lerine olan ihtiyaçlarını kolayca karşılamalarına yaramakta dır. Esas olarak iki tarafın para birimlerini veya borçlarını veya yatırım gelirlerini birbiriyle değiştirmelerine yarayan anlaşmalardır. Bu deyim Döviz Piyasasında başka, Sermaye Piyasasında başka bir yöntemi ifade ettiği için bazen karışıklık yaratmakladır. Döviz piyasasında para swap'i; Spot alıp, vadeli satmak veya spot satıp vadeli almak şeklinde bir vadesiz, bir vadeli iki para alışverişinden oluşan bir kombinasyondur. Yani swap bura da, bir paranın başka bir r-ara ile aynı gün içinde değişimidir. Ancak, ilerdeki bir günde ters bir işlemle satılan para geri alınır. Böylece swap bir para cinsine duyulan kısa vadeli bir ihtiyacı karşılamak için kullanılan bir yöntem olmaktadır. Bazanda kar veya korunma amacıyla kullanılır. Esas itibariyle zayıf parayı spot alıp faizinden yararlanmak amacıyla kuvvet li yani prim yapan paraya karşı vadeli satmak üzere kullanıl ması rasyoneldir. Sermaye Piyasasında ise, para swapi iki ayrı borçlunun fark lı para birimlerinden borçlarını veya nakitlerini faiz yük- lemeleriyle birlikte belli bir süre için birbirlerine devret meleridir. Sürenin sonunda baştan belli kurdan ana paralar iade edilecek tir» Değişim konularına göre yapıları ve tipleri farklılaşan swap türlerinin başlıcaları aşağıda açıklanmıştır.- 13 a) Faiz Swap : Bu uygulamada iki ayrı borçlu eş tutardaki borçlarının faiz ödemelerini birbiriyle değiştirmektedirler. Böylece faiz ödemelerinin niteliği değişince borcun yapısı değişmiş olmak ta, her iki tarafta kendine daha avantajlı koşullar sağlamak tadır. Kredi itibarı düşük olan borçlu diğerine bir miktar prim öde mekte ama. borç ödemelerini sabit hale getirmekte buna karşı lık kredibilitesi yüksek borçlu hem diğerinden aldığı primle faiz yükünü azaltmakta nemde değişken faiz ile portföyüne esneklik kazandırmış olmaktadır. örnek; Sabit F. Sabit F. A Borçlu j 4 Banka I_. <- - -t - ^ B.borçlu Değişken F. Sabit ödemeli borç Değişken F, Değişken ödemeli borç A borçlu c/o 10 ile sabit faizli kredi LİBOR + 1 puanla değiş ken faizli kredi kullanabilmekte; B borçlu ise İ<> 13 üe sa bit, LİBOR + 2 ile değişken faizli kredi alabilmektedir. A1 run. B ye üstünlüğü- sabit faizde 3, değişken faizde 1 puan ölçüsündedir. Önce; herb iri kendine uygun krediyi alırlar. Sonra: aracı banka vasıtasıyla örneğin 6 ayda bir yapacakları faiz öde melerini birbiriyle değiştiren sözleşmeyi yaparlar. Bunun için B, A' ya fo 2 prim ödesin. Bu durumda; A'nın değişken faizli kredi maliyeti sadece LİBOR düzeyinde kalmakta bi rim sabit faizli kredi maliyeti fo 12 düzeyine inmektedir.- 14 - b) Fara Svapı : Ç alışına mekanizmasını örnek olarak bir şekilde gösterirsek; A Şirketi v DEM 0 Ana para ve faiz > 4 DEM Ana Pa. ve Faiz 0 Ana para ve faiz 0 Para swapi faiz ödemelerinin sabit veya değişken olmasına göre çeşitlenir; Sabitten sabite, sabitten değişkene vb. gibi. c) Aktif Kıymet Swapi : Burada değişim konusu yapılan şey para veya faiz yerine, faiz veya gelir sağlayan menkul kıymetlerdir. Belli bir süre sonra geri alınmak üzere değiştirilmektedirler. Swap işlemlerinde risk : Esas itibariyle bir risk yönetim aracı olmasına rağmen swap işlealeride bazı riskler doğurabilmektedir. Bunlardan; a) Kredi riski aradaki banka' tarafından yüklenilen bir risk tir, b) Pozisyon riski ise faiz oranlarının ve değişim o- ranlarının zamanla göstereceği yeni rakamlarla başta belir lenen rakamların olumsuz farklarının vereceği zarar olacak tır. Ayrıca Bankaların avantajları; Swap işlemleriBankalar bilançolarını etkileyen ve etkileme yen türden avantajlar sağlamaktadır. Şöyleki; aktiflerinden herhangi bir şey kullanmadan gelir sağlamaktadırlar. Büyük müşterilerin dönemsel ihtiyaçları banka imkanlarını zorlama dan karşılanabilmektedir.- 15 BÖLÜM IV / FÜTUR SÖZLEŞME SEMTLERİ : Bunlar belli dövizleri temsil eden standardize edilmiş men kul kıymetlerdir. Açık arttırmaj'ia borsada alım-satım konu su yapılırlar. Belli miktarlarda ve belli vadeler (Kart, Haziran, Eylül, Aralık şeklinde 71i içinde 3 aylık dönemler) işin düzenlenmişlerdir. Bu standart özellikleri dolayısıyla ve belli borsalarda işlem görmeleri dolayısıyla vadeli dö viz alım-satımı işlemlerinden ayrılırlar. Fütur Senet alan bir kimse döviz kurunun yükselmesi durumunda kar, düşmesi durumunda zarar eder. Bir müşterek bahis bileti ne benzetilebilir bu yüzden. Vade başında Po fiyatı ödeyerek alınan bir Fütur Sözleşme Senedi, izleyen günler, hangi döviz üzerine düzenlenmişse o dövizin kur değişimine göre alan kim senin pozisyonunu uzun veya kısa duruma dönüştürecektir. Bu pozisyon değişikliği her günkü duruma göre olumlu veya olumsuz olabilecektir. -utur sözleşme senetlerinin alınıp satıldığı başlıca iki pi yasa vardır. Bunlardan birisi Chicago Ticaret Borsası&dâJSi Ii-M (International Money Market/ uluslararası Para Piyasası) diğeri Londra Uluslararası Hali Fütur Borsası LIFFE ( The London International Financial Futures Exchange) dir. Buralarda Brokerler vasıtasıyla belli komisyonlar ödenerek alım-satı mi arı yapılır. Forward işlemlerle Fütur Sözleşme İşlemleri arasında farklar; - Futurlerde senedin değer kazanıp yitirmesine göre günlük nakit hareketleri sözkonusudur. Oysaki vadeli işlemler vade doluncaya kadar hareketsizdirler. - Günlük para hareketlerinin oluşturacağı + veya - fonlara faiz uygulandığından ödemeler veya tahsilatlar yapılacağı kadar senedin değerinin yanı sıra nakit hareketin faizi itibariylede faiz kazancı veya kaybı sözkonusu olacaktır.- 16 - - Füturlar borsada işlem gördüğü halde Forward işlemler fizik sel pazar dışında haberleşmeyle almıp-satılabilir. - Forward işlemler için günlük fiyat dalgalanmalarında limit yoktur. Oysaki fütur işlemlerinde borsanın limitleri sözkcnu- sudur. - Forward işlemler genel yasal çerçeve içinde yürütülürler. Oysaki fütur işlemleri özel kurallara bağlıdır. Fütur sözleşme senetleriyle kur riskinden korunma ; Bu korunmanın nasıl gerçekleştirildiğini bir örnekle açıklaya biliriz. Eğer bir bankada STG hesabımız varsa, Sterlingin değer yitirmesine karşılık fütur piyasasında Sterling için bizi kısa duruma düşürecek buna karşılık örneğin Dolar' a yatırım yapmamı zı sağlayacak bir sözleşme senedi alarak bir taraftan kaybet memiz halinde öbür taraftan kaşanacağımızdan dalgalanmalardan etkilenmeyiz. Yani mevcut dövizimizin aksine bir müşterek bah se girmiş oluruz. Dövizimizdeki değişikliğe (x), fütur fiyatın daki değişikliğe (y) pozisyonumuzdaki değişikliklere (u) dersek; u = x - y olacaktır.- 17 - BOLÜM V / OPSİYONLAR : Opsiyonlar, satın alanlara belli bir malı (konumuzda döviz ) belli bir tarihe kadar, belli bir fiyattan satma veya alma hakkını veren fakat herhangi bir yükümlülük getirmeyen söz leşmelerdir. Sağladıkları haklara göre 3 türe ayrılırlar; 1- Satmalına opsiyonları : Bu tür opsiyonlar belli bir tarihe kadar, belli bir dövizi, belli bir fiyattan satın alma. hakkı vermektedir. Eğer döviz fiyatları hızlı yükselme sürecine girmişse böyle bir opsiyon almak yararlı olur. Çünkü, piyasa fiyatının altında bir dövizi almak fırsatı doğabilecektir. 2- Satma opsiyonları : Bu tür opsiyonlarda belli bir tarihe kaiar, belli bir dövizi, belli bir fiyata satma hakkı vermek tir, özellikle dövizlerin değer kaybettiği süreçlerde bu op siyon eldeki dövizin alt fiyatı için bir sınır garanti ettiği için yararlıdır. 3- Çift yönlü opsiyonlar : Hem satmalına, hem satma hakkı tanı dığı için çok yararlıdır. Opsiyonlar bir sigorta poliçesi gibi işlev görürler. Ops iyonu çıkaran kuruluşun kazancı, satışlarda her belge üzerinden ol duğu ücrettir.- Çok değişik 'sebeplerle/^lIanılp;rJLa;rI..: `.:'.?-??.. a) Yatırım amacıyla kullanım, b) Spekülatif kazanç amacıyla kullanım, c) Sigorta amacıyla kullanım, d) G-elir sağlamak amacıyla- kullanım. Opsiyonlarm ücreti üzerinde yazılı fiyat olmakla beraber birde zaman değerine sahiptir. Yadesi yaklaştıkça döviz kur larının trendine göre artan yada azalan bir değere sahip ola caktır. Opsiyonlarm fiyatları esas itibariyle ilgili oldukları döviz biriminin kur trendine bağlıdır.- 18 - Ayrıca, alternatif ürün olan fütur sözleşmelerinin durumuy- lada doğal olarak bağlantılı olacaktır. Özellikle zaman fak törü fiyat belirlemede önemlidir. Çünkü opsiyonun vadesine yakınlık ve döviz kurlarının dalgalanması arasında ilişkiler fiyat için belirleyici bir kompozisyon oluşturacaktır. Hem opsiyon çıkaranlar, hem kullananlar için karlı strateji piyasa koşullarının iyi tahmin edilmesi sayesinde oluşturula bilir.- 19 BÖLÜM VI / DİĞER DÖVİZ PİYASASI UYGULAMA YÖNTEMLERİ : A/ DÖVİZ BORÇLAKMALAHI : Bu işlem forward işlemlere çok benzemektedir. Örneğin 12 ay sonraya bir müşterimizden faizli 0 alacağımız sözkonusu olacaksa ve Sterling daha düşük faizli bir para ise yıl sonunda alacağımızla kapat mak üzere bir başka yere Sterlingle borçlanmak daha ras yonel olacaktır. Ancak, bu yola gitmeden önce fon-rard kurlarının daha u- cuza gelip gelmeyeceğinin kontrol edilmesi, ayrıca borçlan ma imkanlarının da bulunması gerekir. B/ KARŞILIKLI VE PARARLEL BORÇLANMA : Bu işlemler diğer yöntemlerden farklıdır,. Çünkü, olay iki şirket arasında cereyan etmekte olup, bankalar devre dışı kalmaktadır. Örneğin İngilteredeki bir şirketle Avusturalyadaki bir şirket birbirlerine borç veriyorlar. Bu karşılıklı borç lanmadır. Ayrıca, herbiri kendi ülkesinde faaliyet göste ren diğerinin yan kuruluşuna borç veriyor; Bu da paralel borçlanmadır. Bu uygulamayla özellikle yerel para birimine duyulan ihtiyaçlar pratik bir şekilde çözülmekte ve kur riski ko runması sağlanmaktadır. C/ VARA2TÎ : Bunlarda tıpkı opsiyonlar gibi sahiplerine yükümlülük getirmeden hak sağlayan belgelerdir. Temel a- yırıcı özellikleri daha uzun vadeli alım veya satım hak kı sağlamalarıdır. Garanti altına alınan menkul kıymetle birlikte satılan veya çıkaran firma tarafından belirli fiyatla geri alı nabilen türleri vardır.20 - BÖLÜM VII / SOmO : Döviz piyasa işlemlerinin önemi 70' li yıllardan başlayarak giderek artmaktadır. Piyasanın büyümesiyle birlikte işlem boyutları da büyümekte; bunlara paralel olarak risklerde artmaktadır. Kur dalgalanmaları devam ettikçe banka ve fir maların hem kar etmeleri, hem döviz varlıklarını korumaları, için döviz işlemlerine ihtiyaç duyulacaktır. Bankalar dövizli mevduat toplayıp kredi veren; uluslararası ticarete aracılık eden, müşterilerinin* ve kendilerinin ihti yacı olan dövizleri alıp satan kuruluşlardır. Dolayısıyla kur dalgalan malarından korunmanın çaresine bakmak zorunda dırlar. Döviz kur riski konusunda üç tane önemli aktivite sözkonusu olabilir; Riski önlemek, riskten korunmak ve risk yönetimini kolaylaştırmak. Bunlar Bankaların dealing bölüm lerinin görevi ve amacıdır. Bankalar ve şirketler riskten korunmak ve/veya kar etmek için bir takım araç ve yöntemler kullanarak döviz alım-satı- mı yaparlar. Fakat döviz piyasası işlemlerinde de; kredi riski, transfer riski, operasyon riski, likidite riski ve yasal sınırlamalar gibi bazı riskler vardır. Bunlarada dik kat etmek gerekir. Korunma veya kar etme amacıyla işlemlere girişildiği halde zararlara uğramak,gibi istenmeyen bir du rumla karşılaşılabilir. Dolayısıyla ancak iyi bilinen tek nikleri, işine hakim görevliler aracılığıyla uygulamak ya rarlıdır.