Aksu (Antalya) miyosen havzasının jeolojik evrimi

Abstract

Aksu Havzası kuzeybatısında bulunan Likya Napları'nın sıkıştırma hareketine bağlı olarak oluşmuş bir önülke havzasıdır. Havza Miyosen ve sonrasında Afrika?Avrasya sıkışma zonunda gelişen tektonizmadan ve bölgeyi etkileyen büyük ölçekli deniz seviyesi oynamalarından önemli şekilde etkilenir. Bu ortamda oluşan ve deformasyona uğrayan Aksu Havzası'nın oluşumundan günümüze jeolojik evriminin açıklanması bu çalışmanın amacını oluşturur.Aksu Havzası'nda Bey Dağları Karbonat Platformu, Antalya Napları, Likya Napları ve Alanya Metamorfik Masifi'ne ait temel kayaçlar üzerine Orta Miyosen ve daha genç yaşlı kırıntılılar ve karbonat kayaçlar uyumsuz olarak gelir. Havzada Pliyosen'e kadar yelpaze deltasına ait sığ denizel çökeller gözlenirken, Pliyosen sonrası karasal çökellerle temsil edilir.Afrika-Avrasya levha sınırında meydana gelen dalma-batma ve buna bağlı olarak gelişen Anadolu levhasının batıya hareketi etkisiyle Aksu Havzası ve yakın çevresi önemli şekilde deformasyona uğrar. Bu tektonik hareketlilik ardalanmalı olarak gelişen iki sıkışma ve iki açılma rejimi ile açıklanabilir.Havzanın oluşumunda etkili olan ve Likya Napları'nın GD yönlü yerleşimi ile oluşan KB?GD doğrultulu sıkışma rejimi Langiyen'de sona erer. Sığ denizel koşulların hüküm sürdüğü bu dönemde havzada yalnızca Karpuzçay Formasyonu'na ait birimler ve yelpaze deltası özelliğindeki Karadağ çakıltaşları bulunur. Bu rejim Serravaliyen'de yerini dalma-batma zonundaki hareketliliğe bağlı olarak gelişen KB?GD doğrultulu açılma rejimine bırakır. Bu dönemde etkili olan genişleme ile Karadağ yelpaze deltası, kaynağı olan Bey Dağları'ndan ayrılır ve oluşan çöküntü alana Kargı yelpaze deltasına ait çökeller depolanır. Aksu Formasyonu'na ait yelpaze deltası özelliğindeki Kapıkaya, Kozan ve Bucak çakıltaşları da bu dönemde çökelir. Genişleme evresi sonunda ?Mesiniyen Krizi? olarak isimlendirilen ve tüm Akdeniz'i etkileyen büyük ölçekli deniz seviyesi alçalması ile havza denizel ortamdan karasal ortama geçiş yapar. KB?GD açılma rejimi Mesiniyen sonunda yerini KD?GB doğrultulu sıkışma rejimine (Aksu Fazı) bırakır. Bu dönemde deniz seviyesinin yeniden yükselmesi ile havzanın güneyinde sığ denizel süreçler hakim olurken, havzanın kuzeyi kara olarak kalır. Havza güneyinde resifal özellikteki Gebiz kireçtaşları ve Yenimahalle Formasyonu'na ait sığ denizel birimler, kuzeyinde ise Alakilise Formasyonu'na ait gölsel çökeller depolanır. Havzada önemli deformasyona sebep olan KD?GB doğrultulu sıkışma rejimi Geç Pliyosen'de yerini KD?GB doğrultulu açılma rejimine bırakır. Pliyosen'de deniz havzadan tamamen çekilir ve havzanın tümünde karasal süreçler hakim olur. Bu dönemde havzanın farklı yerlerinde geniş yayılımlı gölsel travertenler çökelir. Bölgedeki son tektonik rejim KD?GB doğrultulu açılma ile temsil edilir.Anahtar Sözcükler: Aksu Havzası, Isparta Açısı, önülke havzası, tektonizma, deformasyon

Aksu Basin is a foreland basin generated due to the contractional movement of the Lycian Nappes. This basin affected by the tectonic activity of the African-Eurasian compressional zone and the big scaled sea level fluctuations from the Middle Miocene to Recent. The aim of this research is to understand the formation and geological evolution of the Aksu Basin in this tectonically active region.Stratigraphy of the Aksu Basin which represented with Middle Miocene and younger clastic rocks and carbonates unconformably overlie the Bey Dağları Platform Carbonates, Antalya Nappes, Lycian Nappes and Alanya Metamorphic Massif. Until the Pliocene the basin was represented by fan-deltaic shallow marine deposits and later by terrestrial deposits.Aksu Basin and surrounding regions were largely deformed by the subduction along African-Eurasian plate boundary and westward movement of the Anatolian block. This tectonic is manifested by two compressional and two extensional regimes based on the results obtained from kinematic analyses.The movement of Lycian Nappes created a NW?SE contractional regime that lasted in Langhian. In this period, Karpuzçay Formation and fan deltaic Karadağ conglomerates were deposited in shallow marine conditions. The contractional regime is followed by NW?SE extension which was related to the activity of subduction zone. This extension seperated the Karadağ conglomerates from Bey Dağları Platform Carbonates and fan deltaic Kargı conglomerates are deposited within this depression. Additionally fan deltaic Kapıkaya, Kozan and Bucak conglomerates are also accumulated in the same time period. At the end of this extension period, the environmental conditions changed from shallow marine to terrestrial because of the big scaled sea level fluctuations called Messinian crisis, which affected the whole Mediterranean region. The NW?SE extension regime is followed by NE?SW contractional regime (Aksu Phase). Sea level raise took place in the southern part of the basin and reefal Gebiz limestones and Yenimahalle Formation were deposited in this shallow marine conditions. The northern part of the basin were preserved as terrestrial and Alakilise Formation deposited. The neotectonic period has begun at Late Pliocene and characterised by NE?SW extension. In this period terrestrial conditions took place in the whole basin. After the Pliocene regression, terrestrial processes dominated the entire basin. In this period, widespread lacustrine travertines are deposited in the different areas of the basin.Key Words: Aksu Basin, Isparta Angle, foreland basin, tectonism, deformation