Ayanis kalesi`nde (Van) arkeobotanik çalışmalar

Abstract

Bu çalışmada, Van'ın 35 km kuzeyinde, Van Gölü'nün doğu kıyısında yer alan Ayanis Köyü yakınındaki, Urartu dönemine ait Ayanis Kalesi ve dış kent kazılarında ortaya çıkartılan arkeobotanik örnekler incelenmiştir. Kazı çalışmaları sırasında ele geçirilen, Demir Çağı (M.Ö. 685?645)'na ait, çoğunluğu yangın etkisiyle kömürleşmiş olan bitki kısımları, arkeobotanik yönden değerlendirilmiş, bunların ölçümleri yapılmış ve fotoğrafları çekilerek arşivlenmeleri sağlanmıştır. Bunun yanında, arkeobotanik analizlerin sonuçlarına dayanarak, söz konusu dönemde, kalenin bulunduğu yerleşim yeri ve çevresindeki tarla tarımı etkinlikleri değerlendirilmiştir.Ayanis Kalesi'nde, detaylı olarak yapılan arkeobotanik analizler sonucunda ortaya çıkarılan buluntuların büyük bir kısmı, Hordeum vulgare L. (kabuklu arpa) ve iki tip darıya [Panicum miliaceum L. ve Setaria italica (L.) P. Beauvois] aittir. Bu tahıllara ait çok miktarda tane gün ışığına çıkarılmıştır. Ayrıca, darılara ait kavuzlar da bulunmuştur. Darı kalıntıları çoğunlukla kömürleşmiş durumdadır. Bazı kontekstlerde (buluntu yeri), sadece tanelerin kalmış olduğu tespit edilmiştir. Bu kontekstlerde yangının şiddeti, taneleri yüksek oranda etkileyerek, kavuzları ortadan kaldırmış ve taneleri de kömürleştirmiş olmalıdır. Bununla beraber, bazı kontekstlerde üst kısımdaki darı taneleri ve kavuzlarının kömürleştiği, altta yer alan kavuzların kömürleşmeden kaldığı, doğal görünümlerini koruyarak günümüze kadar ulaştıkları tespit edilmiştir.Çalışma alanında, ayrıca diğer tahıl ürünlerine ait kalıntılar da bulunmuştur. Triticum aestivum L. (ekmeklik buğday) tane ve başak parçaları ile Triticum dicoccum Schübl. (çatal siyezi buğdayı/karıklı buğday) ve Secale cereale L. (çavdar) taneleri gün ışığına çıkarılmıştır. Bazı kontekstlerde, saf ve çok ufak, parçalanmış tahıl tane parçaları bulunmuştur. Bunların, dövülmüş ya da işlenmiş (bulgur) tahıl ürünü oldukları düşünülmektedir. İçlerinde, tam kırılmamış ekmeklik buğday taneleri de kaydedilmiştir. Bütün bu bulgular, tarım etkinliklerinin esasen tahıllara dayalı olduğunu göstermektedir.Ayanis Kalesi'nde, ayrıca baharat bitkilerine ait olan kömürleşmiş meyveler de bulunmuştur. Bunların Coriandrum sativum L. (kişniş), Carum carvi L. (Frenk kimyonu) ve Petroselinum crispum (Mill.) Fuss (maydanoz) türlerine ait oldukları tespit edilmiştir.Tahıl depolarının içinde bazı yabani bitkilerin meyveleri ve tohumları da ortaya çıkarılmıştır. Bunlar şu şekilde sıralanabilirler: Adonis L. (kandamlası), Ajuga L. (mayasıl otu), Aizoon hispanicum L., Asteraceae (papatyagiller), Centaurea L. (peygamber çiçeği), Chenopodium L. (kazayağı), Euphorbia L. (sütleğen), Galium L. (yoğurt otu), Lithospermum tenuiflorum L. (taşkesen otu), Lolium L. (delice), Malva L. (ebegümeci), Peganum harmala L. (üzerlik), Polygonaceae (çobandeğneğigiller), Ranunculus arvensis L. (düğün çiçeği), cf. Ribes rubrum L. (Frenk üzümü), Silene L. (gıvışganotu), Teucrium L. (kısamahmut otu), Vaccaria Medik. ve ayrıca Trifolieae ile Vicieae tribuslarının yabani üyeleri. Bu bitkiler, genellikle, tarla ve otlak gibi açık alanları tercih etmektedirler. Bunlar, tahılların hasatı sırasında, ürüne karışmış olan meyveleri ve tohumları yansıtmaktadır.Buluntular arasında arkeoentomolojik kalıntılar da yer almaktadır. Ayanis Kalesi kabuklu arpa depolarında, Sitophilus granarius L. (buğday biti)'a ait kömürleşmiş, bütün halde ergin bireyler ve bazı vücut parçaları gün ışına çıkarılmıştır.

In this study, archaeobotanical remains recovered during the excavations at the Ayanis Fortress and the Outer Town of the Urartian Period near the village of Ayanis, located in the east of Van Lake and some 35 km north of the city of Van, have been investigated. The remains have been dated to the Iron Age (685-645 B.C.), and most were carbonised, possibly due to the fire. The remains have been evaluated with respect to archaeobotany. They have been measured and photographed in order to prepare their archives. In addition, based on the results of archaeobotanical analyses, plant-based agricultural activities in this period of the study area have been evaluated.The most plant remains recovered in the study area belong to Hordeum vulgare L. (hulled barley) and two types of millet, common millet and foxtail millet [Panicum miliaceum L. and Setaria italica (L.) P. Beauvois]. Numerous grains of barley and millets have been unearthed. The husks of the millets have been also found. Most of the remains of the millets are carbonised. In some contexts, only the grains have been recovered. It has been assumed that the fire caused the carbonisation of the grains while it burned some of their husks. In addition, it has been revealed that both the kernels and husks of the millets were found to be carbonised in the upper levels of some contexts while some husks in the lower levels were uncharred, and they could keep their natural appearance until today.In the study area, other types of cereal remains have been also recorded, including the grains and rachis segments of Triticum aestivum L. (bread wheat), the grains of T. dicoccum Schübl. (emmer wheat) and of Secale cereale L. (rye). In some contexts, pure charred and ground cereal remains with a few intact bread wheat grains have been recovered. It is thought that the remains represent either cracked wheat or processed wheat (bulgur). All the data at hand suggest that in the area of Ayanis, plant-based agricultural activities were based mainly on cereals.In the study area, the findings also include condiments. The fruits of Coriandrum sativum L. (coriander), Carum carvi L. (caraway, Persian cumin) and Petroselinum crispum (Mill.) Fuss (parsley) have been recorded.Wild/weedy plant remains have been found in the cereal deposits of the study area. They are as follows: Adonis L. (pheasant?s-eye), Ajuga L. (bugleweed), Aizoon hispanicum L., Asteraceae (sunflower family), Centaurea L. (starthistles), Chenopodium L. (goosefoots), Euphorbia L. (spurge), Galium L. (bedstraw), Lithospermum L. (gromwells), Lolium L. (rye grass), Malva L. (mallow), Peganum harmala L. (harmal), Polygonaceae (knotweed family), Ranunculus arvensis L. (corn buttercup), cf. Ribes rubrum L. (redcurrant), Silene L. (campion),Teucrium L. (germander), Vaccaria hispanica (Mill.) Rauschert (cowherb) and the wild members of Trifolieae and Vicieae. These plants grow mainly in open areas. Their fruits or seeds in the samples may have been incorporated in the product during the harvest and then they may have arrived on the site.Among the findings, there are archaeoentomological remains. Carbonised intact bodies and body fragments of adults of Sitophilus granarius L. (wheat weevil) have been recorded in the barley deposits of Ayanis.