Adana ilinde sağlık önemi olan kum sineklerinin (Diptera:Psychodidae) zaman-mekansal dinamikleri ve biyo ekolojileri

Abstract

Leishmania infantum'un etken olduğu Kutanöz Leishmaniasis (KL), Çukurova Havzasının en önemli illerinden biri olan Adana'da, yüksek oranda endemik olan vektör kaynaklı bir hastalıktır. Leishmania infantum/donovani Adana ili için kanıtlanmış vektörü olan Phlebotomus tobbi (Adler and Theodor, 1930), aynı zamanda bölgenin dominant türü olarak görülmektedir. Bölgede yüksek oranda görülen bir diğer tür ise, Phlebotomus perfiliewi s.l. (Parrot, 1930)'dir. Bu türün, Türkiye ile komşu olan ülkelerde L. infantum parazitinin vektörlüğünü yaptığı bilinmektedir. Yakın zamanda, bölge genelinden bildirilen KL vaka sayılarında, yüksek oranda artış görüldüğü ve Çukurova Bölgesinde, yeni leishmaniasis etkenlerinin saptandığı bildirilmiştir. Bu çalışma kapsamında, 2006, 2011 ve 2012 yıllarında, Adana ilinde yürütülen kum sineği faunası çalışmalarından elde edilen veriler, mekansal, zamansal ve iklimsel olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca, vektöriyel öneme sahip P. tobbi ve P. perfiliewi s.l. türlerinin kanatlarında, yıllar arasında görülen, boyutsal ve şekilsel farklılıklar geometrik morfometrik yöntemler kullanılarak ortaya çıkarılmıştır.Adana'dan, 2006, 2011 ve 2012 örnekleme dönemlerinde, toplamda 39648 kum sineği örneği toplanmış, bu örnekler üzerine yapılan analizler sonucunda ise, bölgedeki tür kompozisyonunun yıllar içinde değişim göstermediği, ancak populasyon büyüklüğü ve mevsimsel dinamiklerinde farklılıkların olduğu belirlenmiştir. Geometrik morfometri analizleri, P. tobbi'nin hem erkek hem dişi bireylerine ait kanat boyutlarının yıllar içerisinde küçüldüğünü, P. perfiliewi s.l. dişi ve erkek bireylerinde ise, kanat şekillerinde yıllar arasında deformasyonların oluştuğunu ortaya çıkarmıştır. Sıcaklık ve bağıl nem değerlerinin kum sineği populasyon büyüklüklerine olan etkilerini incelenmek amacıyla, üç örnekleme dönemine ait veri toplayıcılardan elde edilen veriler istatiksel olarak sınanmıştır. Genel olarak, sıcaklığın dönemler arasında anlamlı bir değişim göstermediği ancak bağıl nem miktarında değişimler olduğu ve populasyon büyüklüklerinin bu değişimlerden, küçük ölçekte, etkilendiği tespit edilmiştir.Ayrıca, bir örnekleme dönemi boyunca, incelenen alandaki tek bir lokaliteden elde edilen kum sineği verilerinin, tüm alanla ilgili populasyon dinamiği verilerini etkilediği gösterilmiştir. Bu yolla da, örneklem alan seçiminin, uzun dönemli gözlem çalışmaları için önemi ortaya çıkarıtılmıştır.

Kutanöz Leishmaniasis (CL) caused by Leishmania infantum, is highly endemic in Adana, which is one of the most important provinces in Cukurova Plain. Phlebotomus tobbi (Adler and Theodor, 1930), the dominant species, is the proven vector of Leishmania infantum/donovani in this region. It is known that, Phlebotomus perfiliewi s.l. (Parrot, 1930), the other abundant species in the region, is also the proven vector of L. infantum in neighbouring countries of Turkey. Recently, a rapid increase in the number of KL cases reported from the region was observed. Furthermore, there are many reports on the emergence of new Leishmania species came from Cukurova Region. The aim of this study is to evaluate the spatial, temporal and climatic differences of the data obtained from sand fly fauna research studies, conducted in Adana province, in 2006, 2011 and 2012. The changes on the wing size and shape morphology of two important vectors, P. tobbi and P. perfiliewi s.l., were also demonstrated by using geometric morphometric tools. A total of 39648 specimens were collected during 2006, 2011 and 2012 sampling seasons. Analyses of these samples have shown that, although the sand fly fauna in the region haven't changed in time, the number of samples and the seasonal dynamics of populations have differed. Geometric morphometry analysis between the seasons of 2006 and 2012 has revealed that, for P. tobbi, in both male and female wing size have become smaller in latest year, and for P. perfiliewi s.l., between two years, for both genders wing shape deformations were seen.To determine the effect of the temperature and relative humidity on population growth, each data recorded by data logger in all sampling seasons, was statistically examined. In general, there were no significant changes for temperature between two seasons, but the relative humidity changed significantly and the population size was also effected in a small scale.In addition, due to the sand fly data from only one location during one season, can change whole dominance, and seasonal dyniamics in the field that observed, thus sampling area has crucial importance for long-term observation studies.