Bibliyografik denetim ve Türkiye

Abstract

Son yıllarda gelişen bilim ve teknoloji ve toplumlarda yer alan sosyal, ekonomik ve kültürel değişmeler, bu a- lanlardaki yayın sayısının hızla artmasına neden olmak tadır. Modern toplumlarda oluşan kütüphanelerin amacı- nın bu bilgi ürünlerini en kısa sürede toplamak, koru mak ve gereksinme duyacaklara iletebilecek biçimde dü«- zenlemek olduğu düşünülürse, kütüphanecilik mesleği bü yük ve ağır sorumluluklar taşımaktadır. Bugün bir `ya yın patlaması'` olarak tanımlayacağımız bu görünüm karşı sında halan kütüphane sorumluları ve araştırıcılar, et kili yöntemler aramış ve kütüphaneler, dokümantasyon merkezleri, kurumlar ve ülkeler hatta dünya ölçüsünde sınırları aşan bir işbirliğini gerçekleştirmek, bilim sel ve teknolojik gelişmelerin ürünlerinden bilim adam larının yarar lanmfc lar mı sağlamak için girişimlerde bu lunmuşlardır.Eldeki yayınlanmış gereçlerin etkin ve düzenlen miş bir sınıflandırması demek olan `bibliyografik dene tim` uzun yıllar izlenen bir Ülkü olarak uluslararası örgütlerin ve uzmanların bu konu çevresinde toplanması na neden olmuştur. Bibliyografik denetim kavramının doğuşu bibli yografik organizasyon adı altında çok öncelere uzanmak ta olup gerek bölgesel* gerek kişisel kimi girişimler yapılmış ancak, bunların hiçbiri isteneni verememiştir. Unesco, 1950 yılında ilk kez bu konuya eyilerek bibliyografya çalışmaları için gerekli önerilerini yap mış ve gerek' üye devletlerin» gerekse Unesco'nun görev lerinin ana hatlarını çizmiştir. 1965 de Library of Congress tarafından başlatı lan `Ulusal Sağlama ve Kataloglama Programı` ve bu ça lışma ve işbirliğinin sonucu `Paylaşılan Katalog Prog ramı` 1966 daki IFLA toplantısında konu edilerek bir ?Evrensel Bibliyografik Denetim` (UBC) olarak yorumlan mıştı. IFLA, geniş çapta temsil edilen uluslararası bir kuruluş olarak, görevlerinden birini de uluslarara sı bibliyografik denetimi, yayının basımından kütüpha nelerde yapılan kataloglama işlemlerine kadar uzanan yalın bir süreç olarak tanımlamaktaydı.Evrensel Bibliyografik ©enetim (UBC) Kavramını IFL&. politikasının başlıca amacı olmasını öneren başka nın bu çağrısı, Unesco ve ilgili kuruluşlarca olumlu kar şılandı ve `Evrensel Bibliyografik Denetim` 1973 Agus- tos'unda Grenoble' de yapılan IFL& toplantısında genel sorun olarak kabul edilip tartışıldı. İlk kez Franz -George Kaltwasser*in makalesinde ve daha sonra da Dorothy Anderson1 un raporunda belirti len gereksinmeler, UBC yönteminin geliştirilmesi için temel ilkeler olarak kabul edildi. Buna göre IFLA'nın böyle bir programı başlatıp yürütebilmesi 1. ulusal 2. Uluslararası, olmak Üzere iki düzeyde yapı lacak eylemleri gerektirmekteydi. Eğer, Evrensel Bibliyografik Denetim (UBC), bib liyograf ik verilerin (data) sistematik işler lig iniı sağ lanmasını, yayınların dünyanın herhangi bir yerinde ba sılmasından kütüphanelerce kataloglanmasına kadar uza nan bir süreç olarak kabul ediyorsa t bu sistematik bil gi akışının akılcı, elverişli ve yeniliklere açık bir düzeye erişebilmesi seri halinde bir çok sorunların çö zümünü, araştırmaları, işbirliğini, projelerin standard- laştırılmasını ve elde bulunan projelerin tamamlanmasını gerektirecektir.184 Evrensel düzeyle gerçekleştirilecek önerilerin, uygulamaya konması için daha öncede belirtildiği gibir, yukarda sıralanan sorunların öncelikle ulusal düzeyde çözümlenmesi gerekirdi. Bu çözüm isteyen sorunları, yukarda adı geçen yazarların raporlarında belirtilen ulusal düzeydeki tek nik gereksinmelerin ışığı altında şöyle sıralıyabiliriz. 1. Derleme Yasaları s Yayınların genel anlamda kabul edilen elde edilme yöntemi» `Yasal Derleme**dir (Deposit Copies). Bu derleme yöntemi, çoğaltılmış her yeni yayının belli sayıda kopyelerinin ulusal bir mer keze gönderilmesini sağlar. 2. Standardlaşmas Derleme yasaları ve buna ben zer yöntemlerle yayın veya yayına ilişkin bilgilerin toplanmasından sonra her yayın için kayıtlamanın yapıl - masına gelinir. Bu kayıtlamanın tam ve kabulü biçimde yapıla bilmesi ve _ynı zamanda bilgi alışverişinin pürüzsüz bir yöntemle yürütülebilmesi için eldeki verilerin ola bilen en kapsamlı bir biçimde standardizasyonunu gerek tirir, Standardlaşmanın başlıca şu alanlarda oluşturul ması ger ekmektedir s a) Kataloglama ve konu analizi standardizasyonu b) iletişimdeki fiziki araçların ve bilgi-sayar programlarının standardizasyonu.185 3. Bütün bu işlemlerin yapılabileceği bir ulu sal bibliyografik kuruluşun oluşturulması? Bibliyogra fik denetim için uluslararası standartları ve diğer gereksinimleri yerine getirebilecek, teknik araç ve en iyi olanaklarla yetiştirilmiş insan gücüne sahip o- lan kuruluşun genellikle ulusal kütüphaneler olduğu dü şünülürse! evrensel bibliyografik denetim yönteminin ulusal düzeydeki ilkelerinden olan derleme yoluyla her- türlü materyali alan ve ulusal koleksiyonun devamını sağlıyan kuruluşunda doğal olarak `ulusal kütüphane*` olması gerekmektedir, IFIA'nm 1961 de Paris'te ve 1969 da Kopenhag» da uluslararası koordinasyon ve kataloglama işlemlerin* deki birlik çabaları «n gözle görülen aşamalar olarak göze çarpmaktadır. Böylece» bibliyografik kayıtların standardizasyonu üzerindeki yoğun çalışmalar IFLA. tara fından 1961 de örgütlenip, kısmen gerçekleştirilebil miş ve ilk kez kataloglama kuralları uluslararası bir toplantıya getirilerek fiş girişi (entry) üzerindeki görüşlerde büyük ölçüde ayrılıklar giderilebilmiştir. Uluslararası damgayı taşıyan bu kataloglama kuralı ol mamasına karşın Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları (AACR) (Anglo-American Cataloging Rules) uluslararası ençok uygulanan kataloglama kuralı olarak nitelendiril mektedir.186 Alfabetik kat a loğlamanın özel bir sorunu», olan giriş biçimlerinin standardizasyonu amacıyla IflA Kata log Komitesinin (IFLA Comittee on Cataloging,) çalışma ları sonunda monograflar için Uluslararası Standard Bibliyografik Niteleme Kuralları ISBD (M) (Internatio nal Standard: Bibliogiaphical Description) ve gene IFIA*- nın Seri Eserler Komitesi fnin (IFLA Comifcfc»© on Serials) çalışmaları ile de Seri Eserler için Uluslararası Stan dard Bibliyografik Niteleme Kuralları ISBD (S) (Inter national Standart Bibliographical Description) oluştu rulmuştur. Uluslararası düzeyde bibliyografik işlemlerin denetimini düzenlemek için kurulan UBC kavramı» 1974 de Paris'te yapılan Ulusal Bilgi Sistemi (NATIS) (National Information System) programında da yer almıştır. Buna göre, hükümetler ve kamu kuruluşlarının yetkilileri en formasyon Sollamada ve halkın bu konuda eğitilmesi fco- nudunda sorumluluk almaya çağırılmıştır. Evrensel bibliyografik denetim (UBC), NATIS programı içerisinde özellikle gelişmekte olan Ülkeler de kalkınma politikasına girerek başarıya ulaşmaktadır. Türkiye'de çok gerekli olan bibliyografik dene tim görünürde, ulusal bibliyografya merkezi olan MMilli Kütüphane` tarafından yürütülmektedir. Bibliyografik187 denetim için yapılan çabalar öteki gelişmiş ülkelerde görüldüğü kadar eski olmamasına karşın, yapılan kişi sel ve bölgesel başarılı girişimler görülmektedir. Bibliyografik denetimin gereksinmelerinden olan derleme ve standardlaşma Türkiye'de ilke olarak görülmekle birlikte, etkin olarak işlediğini söylemek zordur. Gerek derlemedeki aksaklıklar ve standardlaş- madaki boşluklar ve gerekse ulusal kütüphanenin için de bulunduğu koşullar bibliyografik denetimin gereği gibi yapılmasını önlemektedir. Bibliyografik denetim gibi bir programı başla tıp yürütmek bir ulusun tek başına başarıya ulaştıra cağı bir eylem değildir ve ayrıca, böyle bir çalışma uluslararası yapılan işbirliğinden de soyutlanamaz. Türkiye'nin bu konuda NATIS ve UBC programını benimsemesi ve bibliyografik denetim alanında alınan kararları gün geçmeden uygulamaya başlaması gerekmek tedir.

ABSTRACT BIBLIOGRAPHIC CONTROL AND TURKEY The scientific and technological developments, added to the social, economic and cultural transformations encountered during the recent years, have caused a speedy increase in the number of publications in these fields. If we are to assume that the objects of the libraries developing among the modern communities is to compile, as soon as possible, these products of information, preserve and arrange them into a system readily to serve those needing same, we must then also agree that the profession of library is indeed faced with enormously heavy responsibilities. In view of this situation, which we may call a `Publication Explotion`, librarians and : searchers have sicked effective methods and finally developed immense libraries, documentation centers and set up to develop an inter-organizational or even international world wide cooperation to deal with the situation. `Bibliographic Control` which means the or ganization and classification of the available publications, an objective pursued for long years, has tended the inter national organizations and experts to unite around thissubject. 189 `Bibliographic Control` runs back to many years. It was then known as `Bibliographic Organization` under which various attempts had been made both at individual and re gional levels but none could prove sufficient to achieve the desired objectives. UNESCO interested itself with the subject for the first time in 1950. Coming forward with the repuired recommen dations in respect of bibliographic activities, it outlined the duties of both, the member nations and those of UNESCO. The national programme for acpuisition and cataloging which was sponsored by the Library of Congress in 1965, and the `Shared Cataloging Programme` resulting out of these acti vities, were the main subjects of the 1966 IFIA Conference, where it has been referred to as the `Universal Bibliog raphic Control` (UBC). As a widely represented international organization, IFIA considered the international bibliog raphic control, a process ranging from the printing of the publication to its cataloging in the libraries, to be one of its duties. This call of the President, recommending that the concept of `Universal Bibliographic Control` be one of the main ob jectives of IFLA, met the positive respond of UNESCO and190 other organizations. Eventually at the Grenoble meeting of IFLA, held in August 1973, Universal Bibliographic Control was accepted as a general repuirement and was discussed accordingly. The repuirements, first referred to in an article by Franz- George Kaltwasser and later in the report of Dorothy Anderson, served as basic objectives for the development of the UBC process. Accordingly, to enable IFLA to start and pursue such a programme it was necessary that certain attempts were made; 1- national level 2- international level. If it is assumed that Universal Bibliographic Control is a process ranging from securing a systematic workability of the bibliographic data to the printing of the publications in any part of the world and cataloging them into the lib raries, it would then call for a sound systematic flow of information, an adequate clear leveling of innovations, the serial resolution of various problems, as well as research, cooperation, standardization and completion of the projects under hand. As it had already pointed out, to enable the implementation of the recommendations to be achieved on the national level,191 it is necessary that the problems enumerated above be first solved on national level. In the light of the national re- puirements indicated in the reports of the above mentioned writers, these problems may be listed as following; 1- Collection laws: The generally accepted procedure of collecting publications is the system of `Deposit Copies`. Under this collection procedure, certain copies of each new publication are delivered to a national center. 2- Standardization: Following the collection of all publi cations and relevant information through the collection laws and similar procedures, comes the stage of recording. To enable this recording work to be carried out exactly and prompyly, as well as the maintenance of a smooth exchange of information it is necessary that all available data be most comprehensively standardized. It is further necessary that standardization is mainly carried out in the following fields: a- Standardization of cataloging and subject analysis, b- Standardization of physical transportation and com puterized programmes. 3- The establishment of a national bibliographic organization for carrying out all this work. Assuming that the national library would be the most suitable organization, eqaiped192 with best technical means and personnel repaired for ful filling international standarts and other repuirements for bibliographic control, it would be natural to accept that the `National Library` should be the only organization authorized with the collection of all publications and re levant information in accordance with the collection law, which is one of the national objectives for the national bibliographic control. In this respect, the joint activities of IFLA during the 1961 Paris and 1969 Kopenhagen international coordination and cataloging meetings are the only visible developments. Thus the first extensive activities for the standardization of the bibliographic records were organized and partly realized by IFLA in 1961. Similarly matters such as cata loging methods were tabled for the first time with an in ternational meeting, thus enabling the elimination of big differences in respect of the system of entry. Inspite of lack of an international cataloging method, the Anglo Ame rican Cataloging Rules (AACR) is the most widely used in ternational cataloging method. In order to standardize the types of entry, which is a special problem of the alpha betical cataloging, the IFLA Committee of Cataloging has developed an International Standart Bibliographic Des cription ISBD (M) for monographs. Further the IFLA Committee on Serials has developed an International Standart Bibliog-193 raphic Description for serial publications ISBD (S). The concept of the Universal Bibliographic Control which has been developed for organizing the bibliographic control activities at international level, has taken place at the National Information System (NATIS) Programme of Paris in 1974. Accordingly governments and public institutions' authorities have been urged to shoulder certain responsi bilities for providing information and training people on these matters. Particularly in the developing countries, the Universal Bibliographic Control (UBC) has been successful only when it has been included into the development plan, within the National Information System. In Turkey, the Bibliographic Control which is most essential, is apparently being carried out by `Milli Kütüphane` (National Library) which is the national bibliographic center. Also efforts in this field are not as old as those in the developed countries, individual and regional efforts seem to be rather successful. Although collection and standardization, which are essen tial for bibliographic control, are considered as objectives in Turkey, one can hardly assert that they function effect ively. Due to certain deficiencies in collection and loop holes in the standardization, plus the circumstances facing194 the National Library prevent a proper bibliographic control. To start and maintain an enermous matter, such as bibli ographic control programme, cannot be possibly tackled singly by any country. Nor can it be pursued independently from the international activities. It is most essential that Turkey sympathises with the NATIS and UBC programmes and starts to adopt and apply all decisions taken in the field of bibliographic control without delay.