Yirminci yüzyıl Türk resminde kaligrafik eğilimler

Abstract

400 TÜRKÇE ÖZET Kaligrafi kavrama başlıca iki anlama içermektedir, İlki, `güzel yazı`yı, diğeri ise resimde sanatça kişiselliğinin işareti sayılan farca ve çizgi özelliğini tanımlamaktadar. İkinci anlamla ilgili olarak farca ve çizginin yaza yazar gibi hızla ve spontane kullanama, resimde `kaligrafik` denilen bir anlatam biçimini geliştirmiştir. Bu bağlamda sanatça kaligrafisi ve kaligrafik resim Bata sanatanın gelişimi içinde ortaya çakan kavramlardır. Bu durum, Türk resminde kaligrafik eğilimlerin incelenmesini Bata kaynaklarıyla birlikte ele almayı gerektirmektedir. Batıda kaligrafi, resimlere Ortaçağ' dan itibaren girmeye başlamış, ancak kaligrafinin resimsel bir unsur haline gelmesi yirminci yüzyılda olmuştur. Latin alfa besi yazı sistemine ait harf, sözcük ya da tümceler yirminci yüzyıl Batı resminde kompozisyonlara iki bi çimde girmiştir, Fütürist, Dadaist ve Sürrealist resimlerde yazı, sanatçının mesajını ileten bir imge ya da simge işlevini yüklenirken, Kübist resimlerde yazı kom pozisyonun yapısal bir unsuru olmuştur. Kaligrafik eğilimlerin ikinci biçimi olan kaligrafik anlatımlı resimler ise yirminci yüzyıl Batı resminde özellikle Soyut Ekspresyonizm akımı içinde ortaya çıkmıştır. Kişisel ifadenin doğrudan aktarımı isteği Soyut Ekspresyonizm' de hızlı ve spontane bir anlatımı gerekli kılmış, böylece fırça ve çizgi hareketi kaligrafik bir değer401 kazanmıştır. Yirminci yüzyıl Türk resminde kaligrafik eğilimler ise genel olarak Batıdaki gibi iki tür yaklaşımı içermektedir. Birincisiyle ilgili olarak, Türk resminde gerek Osmanlı gerekse Cumhuriyet döneminde kullanılan en yaygın kaligrafi İslam kaligraf isidir. İslam kaligrafisi, kompozisyonlara başlıca iki biçimde girmiştir. Birincisinde kaligrafi resmin konusuna bağlı bir unsur olarak, ikincisinde ise soyutlayıcı eğilimler temelinde kullanılmıştır. Sanatçı kaligrafisini içeren kaligrafik anlatım biçimi ise Türk resminde soyutlayıcı eğilimlerin yaygınlaşmasıyla özellikle Soyut Ekspresyonist akıma yönelen sanatçılarda saptanmaktadır. Batı resmindeki gelişmelerle ilişkili olsa da Soyut Ekspresyonizm Türk resminde kişisellik ve Özgünlük konusunda bir tür çözüm yolunun belirlenmesinde etkili olmuştur. Sonuçta, genel olarak bir tür Ulusalcılık düşüncesiyle Türk resmine giren İslam kaligrafisi, 1950'- lerde çağdaşlaşma düşüncesi ve Batı-Doğu sentezi fik rinin gelişmesi sonucunda soyutlayıcı eğilimler temelinde sanatçı kaligrafisinin oluşumunda ve bir tür özgünlüğün kavranmasında etkili olmuştur. Yükseköğretim Kurulu dokümantasyon Merkezi

402 SUMMARY The concept of calligraphy mainly has two meanings. The first one defines the `fine writing` and the other represents characteristics of the brushstrokes and drawings which distinguish the artist's quality of handling. In this respect, it is named `calligraphic` style when the artist's handling evolves the rapid and spontaneous use of brush and line in a similarity to his own handwriting. Since the definition of `calligraphic` has emerged in - Western art, the calligraphic tendencies in Turkish painting can be studied in connection with Western sources. Calligraphy in European art has existed in paintings since the Middle Ages. However, the evaluation of calligraphy as an element of composition in Western art is observed in the 20th century. Letters, words and sentences of the Latin alphabet have emerged in the composition of Western painting in two ways. In the.futurist, Dadaist and Surrealist painting, writing was used as an image or a symbol for the message of the artist, whereas in Cubist painting, writing is the structural characteristic of the composition. The calligraphic style has appeared especially in ? Abstract Expressionism in the 20th century Western art. The significant tranfer of expression403 made the rapid, spontaneous depiction in painting. Therefore, the motion of brush turned to an individual depiction of the artist and the calligraphic value. In the 20th century Turkish painting, the extensively used calligraphic form during the late Ot toman and the Republican periods is the Islamic calligraphy used in composition in two forms. In the former, calligraphy is used in relation to the subject of the painting. In the latter, calligraphy is evaluated within the basis of the abstract tendencies. This kind of calligraphy is used either as an abstract motive by keeping its original form or by abstraction. The Islamic calligraphy emerging in Turkish painting in general with the idea of nationalism, was interpreted by an abstractive style formed as a result of the concept of contemporaneity and West-East synthesis. The use of Islamic calligraphy in connection w'rth the subject matter in Turkish painting is observed in the works of Osman Hamdi, Şevket Dağ, Feyhaman Duran, Malik Aksel and Cevat Dereli. The use of the abstract by keeping the original form is seen in the works of Elif Naci, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Erol Akyavaş and Süleyman Saim Teke an; the use of calligraphy by abstraction is observed in the works of Şemsi Arel, Arif Kaptan, Cemal Bingöl, Sabri Berkel, Fahrünnisa Zeid, Uuri İyem, Kemal Bastuji, Burhan Doğunçay and Erol Akyavaş, In Turkish painting, with the extensive use of404 abstract tendencies and Abstract Expressionism, a kind of calligraphic style was formed and Islamic calligraphy- became a source for the artists. In the 20th century Turkish painting, the calligraphic style is determined especially in the works of artists leading to Attract Expressionism, as a consequence of the extensive use of the abstract tendencies. The artist's individual calligraphy and the calligraphic style is used in the paintings of Abidin Elderoğlu, Zeki Faik izer, Ercüment Kalmık, Adnan Tu- rani, Selim Turan, Hasan Kavruk, Ferruh Başağa, Hakkı Anlı, Nejad Devrim, Lütfü Günay, Şadan Bezeyiş, Adnan Çöker, Eethi Arda, Erdal Alantar and Ömer Uluç as also used in the drawings of Arif Dino, Abidin Dino, Tiraj e and Yüksel Arslan. Since Abstract Expressionism requires individual expression, each artist has evolved his own characteris tic brushstrokes and line. This fact has brought a solution to the subject of individuality and originality in Turkish painting.