Endülüs`te son müslüman kalıntısı Morisko`ların Cezayir`e göçü ve Osmanlı yardımı (1492-1614)

Abstract

ur ÖZET Bu çalışmada 1492-1614 yılları arasında, İspanya 'da İslâm medeniyetinin uzun yıllar temsilciliğini yapmış olan Endülüs Devleti' nin çöküşüyle birlikte, İspanya' da yaşamaya çalışan Morisko 'ların varlık mücadeleleri, Osmanlılar 'm onlara yardım teşebbüsleri ve nihayet Moris - ko'ların Kuzey Afrika'ya göçleri ele alınmaya çalışılmıştır. Morisko 'lar, XV. yüzyılın sonlarıyla XVI. yüz yılda İspanyol baskısı karşısında zülmen hıristiyan- lığı kabul etmek, ama gizlice müslüman kimliklerini sürdürmek zorunda kalan Endülüslü Araplardır. İnsanlık tarihinde görülen büyük sürgünler arasın da önemli bir yer tutan `Morisko göçü`, yukarıda zikr edilen yıllar arasında Batı Akdeniz'de cereyan eden önemli olaylar ve gelişmeler de dikkate alındığında, önemli bir hadise olarak karşımıza çıkmaktadır. Endülüs Devletinin 1492 'de çökmesi, Batı Akdeniz' de Hıristiyan ve İslâm âlemi arasındaki güç dengesinde önemli değişmelere sebep olmuştur. Değişen bu denge XV- XVI. yüzyıllarda güçlenen İspanya ve Portekiz'in Kuzey Afrika'ya yönelmeleri ve bir takım faaliyetlere girişmeleri sonucunu doğurmuştur. Diğer taraftan Batı Akdeniz'de ağırlığı yavaş yavaş hissedilmeye başlayan Osmanlılar, gerek askeri ve gerekseS~ siyasi faaliyetleri sonucu, hem Kuzey Afrika'da hakimiyet tesis etmişler hem de Morisko meselesiyle ilgilenmeye başlamışlardır. Osmanlıların Batı Akdeniz'e girmeleriyle birlikte, bu bölgede Hıristiyan âlemi ile islâm âlemi arasındaki güç dengesi yeniden kurulmuştur. Bunun yanısıra, Osmanlı Devletinin `îslâm dünyasının hâkimi` devlet pozisyonunda olmalarından dolayı, Morisko meselesini baştan beri takip etmişler ve büyük ilgi göstermişlerdir. Bu ilgi Kanunî, II. Selim ve I. Ahmed dönemlerinde daha da belirgin olarak görülmektedir. Osmanlıların Morisko 'lara yardım göndermeleri ve onlarla işbirliği yapmaları, özellikle Alpujarras ayaklanmasında (1568-1570) kendisi göster mişti. II. Selim' le birlikte Osmanlı Devleti 'nin duraklama dönemine girmiş olmasına rağmen, Morisko'ları son göç hare ketlerinde (1609-1614), îslâm ülkelerine güvenli şartlar altında göçleri ve yerleşmeleri konusunda yardım etmekten geri koymamıştır. Cezayir ile Morisko* lar arasındaki sözkonusu iliş kiler ve göç hareketlerinin 1212-1614 yılları arasında, üç merhale içinde gerçekleştiğini görmekteyiz. 1516 'de Cezayir bir Osmanlı eyaleti statüsünü kazanmasından sonra Batı Akdeniz'de önemli politik ve askeri roller oynamaya başlamıştır. Cezayir'in bu faaliyetleri içerisinde Morisko meselesine yönelik ilgi ve yardımları önemli bir yer tutmaktadır.y. XVI. -XVII. yüzyıllarda Batı Akdeniz'de güçlü bir Osmanlı eyaleti durumunda bulunan Cezayir, Morisko'lara yardım etmek amacıyle hem İspanya kıyılarına karşı sayı sız seferler düzenlemiş, hem de Morisko' larla işbirliği yaparak, onların güçlendirilmeleri ve göç etmelerine de yardım etmiştir. Diğer taraftan çok sayıda gelen Morisko' ların Cezayir'in değişik bölgelerinde yerleşmeleri sonucu, ye ni şehirler ve kasabalar meydana gelmiştir. Ayrıca bura da uğraştıkları zirai, sanai ve ticari faaliyetler sayesinde Cezayir'in ekonomisine önemli katkılarda bulun muşlardır. Morisko' ların Türkler * le birlikte Cezayir toplumuna yeni bir sosyal unsur olarak katılmaları, hem bu toplum üzerinde önemli sosyo- kültürel izler bırakmış hem de Cezayir'in yeni çağ toplumunun bir parçası haline gelmesine neden olmuştur.

VL RESUME Aux 15-16§me slecles, le bassin occidental de la M§diterrannâe a connu des changements int§ressants qui ont influencâ les §v§nements de la r§gion au cours des si?cles suivants. La chute de la derniâre Cite Musulmane en Espagne en 1492, a permis le renforcement du front Europ§en avec 1' Espagne et le Portugal en t£te. En effet, ces deux pays ont commencâ leurs mouvements de colonisation en- Afrique du Nord, marqui le dâbut de 1 ' ire moderne dans un etat de dâsordre et d'anarchie totale qui a cause un dasaquilibre des forces entre le monde islamique et son homologue chretien. Mais 1' apparition des Turcs ottomans au dibut du 16§me siâcle dans le bassin occidental de la Mâditerrannâe et leurs activitâs politico-militaires a de nouveau §quilibr§ les forces notamment apr§s la fon- dation de la Rigence d'Alger (1516). D' autre part, les Ottomans ont et§ les nouveaux d§fenseurs du monde islamique, ce qui leur a permis d'acquirir un poids et influence militaires, politiques et religieux parmi les citâdins de la region, et parti- culi§rement parmi Les Morisques qui voyaient dans l'Etat ottoman le sauveur ideal de premier role et le dernier espoir a leur cause. lis avaient demandg aux ottomans de l'aide juste aprâs, la prise de Constantinople en I4?â2T Les ottomans ont âtâ positifs envers les Morisques expulses d'Espagne, ils les aiderent â en sortir et â s' installer dans le monde musulman. C'est â partir de l'gpoque de Soliman le Magnlfique et de Selim II que les relations Ottomano-Morisques se sont renforcges a cause des rivalitSs entre 1` Empire ottoman et la dynast ie des Habsbourg sur la domination du bassin occidental Mediter ranean. Les navigateurs ottomans tels que les frgres Bar- berousse, Turgut et Kilxc Ali ont joug un role determinant en aidant les Morisques contre l'Espagne chrgtienne. C'est ainsi que les Morisques ont considgrg l'Empire ottoman comme le supreme espoir de leur cause, notemment dans leurs dernigres immigrations (1609-1614) ou les ottomans ont participg directement en les aidant â s' installer dans les Rggences de l'Afrique du Nord. D 'autre part, 1 ' implantation des emigres Andalous et les Turcs ottomans en Alggrie, en tant que nouveaux ^laments sociaux ont influence l'histoire de l'Alggrie moderne. Pendant que les Turcs gtaient l'âlâment dominant, ceci a permis a la Rggence d 'Alger de devenir une impor- tante force dans 1' Occident mgditerrangen pendant trois si§cles (1516-1830). Les Morisques, apres s'§tre installed dans les diffgrentes regions d'Alggrie, ont joug avec leurs diffgrentes activitgs culturelles gconomiques et sociales un röle prâpondgrant dans la societâ algSrienne au dgbut de l1 ire moderne.