16. yüzyılda Osmanlı Devlet yönetiminde vezir-i azamlar ve siyasi etkileri

Abstract

ÖZET Bu çalışmada; vezir-i âzamlık müessesesinin kuruluşu ve gelişi mi, vezir-i âzamlann göreve atanma biçimleri, görev ve yetkileri, sa raydaki durumları, gelir kaynaklan ve giderleri, görev süreleri ve gö revden alınmaları, XVI. yüzyılda Osmanlı devlet yönetiminde görev almış olan vezir-i âzamlar ile vezir-i âzamlann XVI. yüzyılda Osmanlı devlet yönetimine olan siyasî etkileri ele alınmaya çalışmıştır. Orhan Bey devrinde kurulan vezir-i âzamlık müessesesinde Türk veya devşirme kökenli vezirler önce Enderun'a sonra Birûn'a gelir, buradan taşraya çıkarak sancak beyliği veya valilik yaptıktan sonra beylerbeyi olurdu. Beylerbeyliği ve vezirlik görevlerinden sonra vezir-i âzamlık görevine getirilirlerdi. Dürüst, tedbirli, tecrübeli, bilgili olan, reaya ve memleketini ko ruyup, gözeten, ülkenin dirlik ve düzenini korumaya çalışan devlet ve dine yararlı olan, halkın, padişahın buyruklarına ve kanunlara, karşı gelmesini engelleyen gibi özelliklere sahip olan vezir-i âzamlar padi şah fermanı ile göreve atanır, görevden alınmaları veya idam ettiril meleri de padişah emri ile olmakta idi. XVI. yüzyılda görev yapmış olan yirmi dokuz vezir-i azamdan ikisi İslâv, ikisi Rum, sekizi Arnavut, üçü Boşnak, üçü Türk, biri Hır vat, biri italyan, biri italyan veya Rum, biri Hırvat veya Boşnak, biri Boşnak veya Hırvat asıllıdır. Altı tanesinin kökeni belli değildir. Sultan II. Bayezid devrinde dört, Yavuz Sultan Selim devrinde alü, Kanunî Sultan Süleyman devrinde dokuz, Sultan II. Selim dev rinde bir, Sultan III. Murad devrinde sekiz ve Sultan III. Mehmed dev rinde sekiz kişi vezir-i âzamlık yapmıştır. Hersekzâde Ahmed Paşa, Sultan II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim'e, Koca Mustafa Paşa, Sultan II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim'e, Pîrî Mehmed Paşa, Yavuz Sultan Selim ve Kanunî Sultan Sü-Ill leyman'a, Sokullu Mehmed Paşa, Kanunî Sultan Süleyman, Sultan II. Selim ve Sultan III. Murad'a, Koca Sinan Paşa, Sultan III. Murad ve Sultan III. Mehmed'e, Ferhad Paşa, Sultan III. Murad ve Sultan III. Mehmed'e vezir-i âzamlık yapmıştır. Beş defa vezir-i âzamlık yapan Hersekzâde Ahmed Paşa ve Koca Sinan Paşa'dan başka, Damad ibrahim Paşa ve Kanijeli Siyavuş Paşa üçer defa, Hadım Ali Paşa, Hadım Sinan Paşa, Rüstem Paşa ve Fer had Paşa'da ikişer defa vezir-i âzamlık yapmışlardır. Sokullu Meh med Paşa ise üç padişaha sürekli olmak üzere on dörtyıl, Makbul ve Maktul İbrahim Paşa'da Kanunî Sultan Süleyman'a sürekli olmak üzere onüç yıl vezir-i âzamlık yapmıştır. Sultan II. Selim devrine gelinceye kadar vezir-i âzamlar kendile rine verilen görevleri yerine getirmişlerdir. XVI. yüzyılda Osmanlı- Safevî mücadelesinde 1511 yılında Anadolu'da çıkan Şahkulu isyanı nı bastırma görevini Sultan II. Bayezid, vezir-i âzam Hadım Ali Paşa'ya vermiştir. Yavuz Sultan Selim, Iran ve Mısır üzerine sefere çıkma kararını bizzat kendisi vermiştir. Kanunî Sultan Süleyman devrinde Anadolu ve Mısır'da çıkan isyanları bastırma görevi padişah tarafından vezir-i âzam İbrahim Paşa'ya verilmiştir. Fransa ve Avus turya ilişkilerinde iki ülkeden gelen elçilerle ilk görüşen İbrahim Paşa olmasına rağmen Macaristan üzerine sefere çıkma kararım veren Kanunî Sultan Süleyman'dır. Sokullu Mehmed Paşa, Sultan II. Selim devrinde dış siyasette et kili olarak îran ve Avusturya ile olan barışı korudu. Lehistan Krallı- ğı'na kral seçilmesini ve İngilizlerle ilk diplomatik münasebetlerin ku rulmasını sağladı. Pîrî Mehmed Paşa, İbrahim Paşa ve Sokullu Mehmed Paşa saye sinde XVI. yüzyılda Akdeniz tamamen Osmanlı hakimiyeti altına gir miştir. îç siyasette Hersekzâde Ahmed Paşa, Yavuz Sultan Selim'in tahta çıkmasında, Rüstem Paşa da Şehzade Mustafa'nın öldürülmesinde ve Şehzade Selim ile Şehzade Bayezid arasındaki mücadelede etkili oldu.

RESUME Dans ce travail nous avons voulu voir l'institution du Grand Vizirat et son developpement la nomination des hommes dlîtat â la function de Grand Vizir, les functions et responsabilites des vizirs, leur position dans le palais, leurs revenus et leurs depenses, la duree de leur function et leur lienciement, les Grand Vizirs qui ont ete en fonction dans l'adminis- tration de rEtat Ottoman au XVI. erne siecle et leurs influences politiques en general. Dans l'institution du Grand Vizirat fondee â l'epoque d'Orhan Bey, les vizirs d'origine Turque ou bien d'origine de devchirme venaient d'abord a Enderoun (ecole du palais) de lâ ils allaient en province pour etre sand- jak Beyi ou bien pour etre gouvemeur et apres ces functions ils deve- naient Beylerbeyi. Suivant les functions de Beylerbeyi, certains etaient de- signes â la fonction de Grand Vizir par le padisachah. Les Grands Vizirs, qui devaient etre par principe correts, prudents, experimentes et instruits protegaient et gardaient l'ordre dans l'empire, qui travaillaient pour le bien de lTîtat et de Flslam, qui empechaient le peuple de contrevenir aux lois et aux ordonnances du padischah, etaient nommes par l'ordre du padischah et leur licenciement ou bien leur exe cution se realisait sur l'ordre du padischah. Au XVI. siecle il y a eu vingt neuf vizirs qui ont pris fonction et ils etaient d'origine diverse: Deux slaves, deux grecs, huit albanais, trois bos- niaques, trois turcs, un croate, un italien, un italien ou bien grec et les origines de certains autres ne sont pas precises. A l'epoque du Sultan Bayezid n. quatres vizirs, â l'epoque du Sultan Selim I. (surnomme Yavuz) six vizirs, â celle de Soliman Le Magnifique neuf vizirs, â l'epoque du Sultan Selim II. un vizir, â l'epoque du Sultan Murad HI. huit vizirs et â l'epoque du Sultan Mehmed HI. huit vizirs ont travaille en tant que Grand Vizir.V Hersekzâde Ahmed Pacha etait le Grand Vizir du Sultan Bayezid II. du Yavuz Sultan Selim; Koca Mustafa Pacha etait le Grand Vizir du Sul tan Bayezid II. et de Yavuz Sultan Selim; PM Mehmed Pacha etait le Grand Vizir de Yavuz Sultan Selim et du Sultan Soliman Le Magnifique; Sokullu Mehmed Pacha etait le Grand Vizir du Sultan Soliman Le Magni fique, du Sultan Selim EL et du Sultan Murad III; Koca Sinan Pacha etait le Grand Vizir du Sultan Murad III. et du Sultan Mehmed III; Ferhad Pacha etait le Grand Vizir du Sultan Murad III. et du Sultan Mehmed III. A part les Grands Vizirs comme Hersekzâde Ahmed Pacha et Koca Sinan Pacha, qui ont ete cinq fois Grand Vizir Damad (beau fils) İbrahim Pacha et Siyavuş Pacha de Kanije ont ete trois fois, Hadım Ali Pacha, Hadım Sinan Pacha, Rüstem Pacha et Ferhad Pacha ont ete deux fois, Sokullu Mehmed Pacha est reste dans sa function sans discontineur pour trois padischah pendant quatorze ans et ainsi Ibrahim Pacha a ete pen dant treize ans le Grand Vizir Sultan Soliman Le Magnifique. Jusqu' â l'epoque du Sultan Selim II., les Grand Vizirs ont par faite- ment execute leur devoir. Au XVI. siecle, pendant la lutte d'influence Safe- vide en 1511, le Sultan Bayezid EL a donne le devoir d'etouffer la revolte Şahkulu qui s'est deroule'e en Anatolie â son Grand Vizir Hadım Ali Pacha. Yavuz Sultan Selim a pris le decision d'expedition sur 11 ran et FEgypte tout seul. A l'epoque du Sultan Soliman Le Magnifique, le devoir d'etouffer les revoltes d'Anatolie et d' Egypte est donne ou Grand Vizir İbrahim Pacha par le padischah. Dans les relations de la France et de l'Autriche, bien que c'est Ibrahim Pacha qui ait ete le principal interlocu- ter avec les ambassadeurs respectifs, c'etait le Sultan Soliman Le Magnifi que qui avait pris la decision d'expedition sur la Hongrie. A l'epoque du Sultan Selim II., le Grand Vizir Sokullu Mehmed Pacha, etant influent sur la politique exterieure de l'empire a garde la paix existant avec l'lran et rAutriche.il a ete influent dans le choix du roi au tröne de la Pologne et il a etabli les premieres relations diplomatiques avec l'Angleterre. Au XVI. siecles La Mediterranee etait sous la souveraniete Ottoma- ne grace â PM Mehmed Pacha, Ibrahim Pacha et Sokullu Mehmed Pacha. Dans la politique interieure, Hersekzâde Ahmed Pacha aeuun röle dans la venue au trone du Sultan Selim L, Rüstem Pacha a ete influent dans rassassinat du Chehzade Mustafa et dans la lutte entre le Chehzade Selim et le Chehzade Bayezid.