Arpaemini-zade Sami Divanı tenkitli metin-inceleme-özel adlar dizini (2 cilt)

Abstract

XVIII. yüzyıl şairlerinden olan Arpaeminizade Sami'nin, `Divan`ı üzerinde şimdiye kadar yapılmış herhangi bir çalışma yoktur. Bu doktora tezinin konusu `Sami Divam`nın bu alanda uygulanagelen yöntemlerle tenkitli metninin hazırlanması ve bu metnin incelenmesidir. Osmanlı İmparatorluğu için XVIII. yüzyıl, 1699 yılında yapılan Karlofça Anlaşması, savaşlarda yaşanan yenilgiler, toprak kayıpları ve isyanlar dolayısıyla huzursuzlukların kendini hissettirmeye ve otoriteyi zedelemeye başladığı bir dönemdir. Zaman zaman kazanılan başarılara rağmen kayıpların fazlalığı Osmanlı dış siyasetinde barışçı bir yol izlenmesine ve devlet adamlarında ancak batılılaşma ve modernleşme sayesinde geçmişteki güçlü günlere dönüleceği fikrinin hakim olmasına sebep olmuştur. Özellikle, 1718-1730 arasındaki Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'nın sadaret yılları bu düşüncelerle ilgili girişimlerin döneme damgasını vurmasını sağlamıştır. Gerek siyasal ve sosyal alanda yaşanan çalkantıların, gerek sosyal hayatta kendini daha fazla hissettiren Batı etkisinin, XVIII. yüzyıl Divan Edebiyatı'nda herhangi bir değişiklik meydana getirdiği söylenemez. Edebiyatımıza bir önceki yüzyılda hakim olan şekil-muhteva özelliklerinin ve sanat anlayışının bu dönemde de devam ettiği; dilde ve konularda başlayan mahallileşmenin daha da artarak sürdüğü görülmektedir. Şiirde İran Edebiyatı etkisi ve şairlerimizin onlara ulaşma çabalan da en aza inmiştir. Yüzyılın ilk yarısında kasidede Nef'i etkisi devam etmekte, gazelde ise Nabi'nin yanısıra Nedim'in etkileri de kendini hissettirmektedir.II şairlerimizdendir. III. Ahmed ve I. Mahmud dönemlerinde kâtiplik yapmış olan Sami, Çelebizade Asım'dan sonra vakanüvis tayin edilmiş ve ölümü olan 1146/1733'e kadar bu görevde kalmıştır. Ailesi ve hayatıyla ilgili elimizde fazla bilgi olmayan Sami'nin doğum tarihi de bilinmemektedir. Şairliğinin yanısıra iyi bir hattat olan Sami, bazı yazı türleri de geliştirmiştir. Edebiyatımızda en aza indiği belirtilen bir dönemde İran Edebiyatı tesiriyle şiirler yazmış olan Sami, Klasik Türk Edebiyatı'nda etkileri XVII. yüzyılda görülmeye başlayan `Sebk-i Hindi`nin temsilcilerindendir. Nedim tarzı şiire pek de rağbet etmemiştir. Özellikle İran şairlerinden Örf i-i Şirazi, Şevket-i Buhari ve Saib-i Tebrizi; Türk şairlerinden Nef'i ve Nabi etkisiyle yazdığı şiirlerinden meydana gelen `Divan`ı 1253 yılında Mısır'da basılmıştır. Kendi kaleminden çıkma bir nüshasını tespit edemediğimiz `Divan'hn 30 yazma nüshası mevcuttur. Ayrıca vakanüvislik yaptığı dönemin olaylarını anlattığı bir de `Tarih`i vardır. Sami, Divan Edebiyatı nazım şekillerinden çoğunu kullanmış olmasına rağmen daha çok gazelleriyle tanınmıştır. Dili ağır ve süslüdür. Kullandığı deyim ve tabirler de onun dili ile ilgili olarak verilen bu genel yargıyı bozmaz. Tasavvufi kavramlardan faydalanarak şiirler yazan Sami, karşımıza bir mutasavvıf şair hüviyeti ile çıkmaz. Gazellerinde genellikle konu bütünlüğü yoktur. Onun aynı gazelin içinde tasavvufi, rindane, âşıkane ve hikemi tarzda beyitler söylediği görülmektedir. Girift ve derin hayallerle dolu olan şiirlerinde duygu boyutunun ikinci planda kaldığını söyleyebiliriz. Kaynaklara göre Naili ile Galip arasında köprü sayılan Sami, şiirlerinde çevre ile ilgili özelliklere az yer vermiş, yerellikten uzak bir anlatım tarzı benimsemiş, somuttan çok soyuta yönelmiş bir şairdir.

Until now, there was no study carried on the 18'th century poet Arpaeminizade Sami's Divan. The subject of this Ph.D. thesis is to form a critical text of Sami's Divan with the help of the formal methods used in this field and to analyse it. For the Ottoman Empire, because of 1699 Karlofca treaty, the 18'th century was the period during which it started to suffer from successive defeats, territorial losses, revolts and ali these factors caused a public unrest and loosened the effect of the central authority. Despite the victories won from time to time the excessiveness of defeats has compelled Ottomans to follow a peaceful foreign policy and give rise to the statesmen to think that it is only possible to return back to the past glorious days by modernism and westernisation. Especially, the attempts in Üne with these ideas have become the landmark of the service years of Grand Vizier Nevşehirli Damat ibrahim Pasha betvveen 1718-1730. However, it can not be said that both the fluctuations lived in political and social arena, and the westernisation strongly felt on social life have brought about any changes in 18'th century Divan literatüre. Furthermore, it is also seen that the dominating peculiarities of past century's literatüre stili continue formwise formally and contentwise. Besides, the localisation movement in language and theme which was pioneered in previous century accelerated in this century. Also the influence of Persian literatüre in poetry and the attemps of poets to catch them up is at its minumum. in the first half of the century Nefi's influence in Kaside stili continues while Nabi's and besides Nedim's effects in Gazel are also felt.Arpaeminizade Sami is öne of the contemporary poets emerged in this century. Formerly serving as a clerk during the reign of Ahmet III and Mahmut I, he later was appointed as an annalist after Celebizade Asim and occupied this post until his death in 1146/1733. Nothing is much known about the biography and the family of Sami not even his birthday. in addition to being a poet, Sami was also a good calligrapher and developed some styles of his own in thi f ield. He is öne of the performers of the form called Indian method which influenced Turkish classical literatüre över 17'th century. Writing poems under the influence of the Persian literatüre at a time whose domination was noted to be minimal, Sami also did not incline to write Nedim's style of poetry. His Divan containing poems affected by Persian poets Orfi-i Sirazi, Sevket-i Buhari, and Saib-i Tebrizi as well as Turkish poets Nefi and Nabi was published in Egypt in 1253. it is found that there are 30 manuscripts of his Divan but non of them is his original manuscript. Apart from this, there is a collected annals written by him containing the affairs of the time at which he was at service as an annalist. Despite the fact that Sami wrote poems using most of the different forms of verses known in Divan literatüre he is famous by his Gazels. His language is ponderous and rhetoric. The expressions and idioms he has used do not disprove this argument. Sami does not carry a Sufist İdentity as a poet, however, he takes the advantage of Sufist concepts in his poetry. in general, there is no thematic integrity in his Gazels. it can be noted that he verses in Sufist, Epicurean, amorous, and sagacious manner in the same Gazel, it is also possible to state that emotions are of secondary importance in his poems but full of intricacy and profoundness. As being accepted as a bridge between Naili and Galip, Sami has written his poems, generally, far from locality and encountered milieu minimum as a poet.