Tasavvuf ve musıki: Mevlevilik ve Bektaşilikte sema

Abstract

Tezimizde, 15. ve 16. yüzyılda, Mevleviliğin ve Bektaşiliğin geçirdiği politik ve kurumsal dönüşüm ile Klasik Türk Musikisinin oluşması arasında paralellik kurmaya çalıştık. 15. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu Avrasya'nın yerel imparatorluklarından birisi olarak ortaya çıktı. Bunun yanında, Osmanlı'lar kurumsallaşma sürecini tamamladı. Bu dönüşümün tasavvur! zümrelerde yol açtığı dönüşüm, daha önceki zayıf bağların katılaşması olmuştur. Böylece, daha önceki zümreler tarikat formuna dönüştü. 15. yüzyıl öncesinin aksine, Mevlevilik, Osmanlı siyasetinin daha fazla içerisine girdi ve gittikçe marjinalleşti. Buna karşın, proto-Bektaşiler, Osmanlı ile olan bağlaşıklıklarım yitirdiler. Ama, Kalenderi zümreler içerisinden, Bektaşilik Osmanlı'nın yeni ortağı olarak ortaya çıktı. Bu kurumsallaşma, tarikatın kendi kimliğini ve sınırlarını belirleyebilmesi için, o tarikata özgü ritüelleri gerektirdi. Sonuç olarak Mevlevilik ve Bektaşilik, Mevlevi Mukabele 'sinde olduğu gibi kendi erkân ve ayin biçimlerini geliştirdiler. Bu sırada, Klasik Osmanlı saray müziği özellikle tekkelerde, kendine has biçimini kazanmaya başladı.

In our thesis, we tried to establish a parallelism between the political and institutional transformation of Mevleviyye and Bektashiyya orders and the occurrence of Turkish Classical Music as a distinct phase in the 15th to 16th century. During the 15th century Ottoman Empire became one of the local imperial polities in Eurasia. Beside this transformation, Ottomans completed their process of institutionalization. The way that this transformation opened for the former Sûfî tâi'fas was the consolidation of established, but loose ties. So, these former tâi'fas transformed into the form of tariqah. Unlike pre- 15th century, Mevleviyye entered to the Ottoman authority cycles and as a result of this, it became more marginalized. In contrast, proto-Bektashis and Qalandars lost their allegience with the Ottoman dynastic circles partially. But, among the Qalandaris, Bektashiyye emerged as a new partner for the Ottoman politics. This institutionalization required determined rites and practices peculiar to each tariqah for acquiring a new identity in the new localism tendencies. As a result Mevleviyye and Bektashiyye developed their own principles of initiation and rituals such as Mukabele, strictly organized worship of Mevlevis. During this time Ottoman Classical court music acquired its basic characteristics mainly in the tekkes.