XVII. yüzyıldan XVIII. yüzyıla Anadolu kentleri: Toplumsal ve ekonomik değişmeler

Abstract

ÖZET Anadolu kentleri, idari bölümlenme ve üretim yapıları bakımından Selçuklu döneminden Osmanlı dönemine bir devamlılık gösterirler. Selçuklularda olduğu gibi Osmanlılarda da yönetim birimlerinin merkezi kentlerdi. Osmanlı kentinin en önemli sosyal birimi mahalle idi. Mahalleler genellikle dinî bir merkezin etrafında oluşmuştu. Mahalleler Celalî isyanları döneminde güvenilir olma özelliğini kaybetmişti. Çünkü kırsal kesimden kentlere göç eden işsiz bir kitle oluşmuştu. Geçimlerini temin için gayrı meşru yollara da sapabilen bu guruplar huzursuzluğa yol açmaktaydı. Kentlerde nüfus artışı ve işsizlik gibi problemler yaratan bu gelişmeler karşısında devletin yeterli tedbirleri alamadığı anlaşılmaktadır. XVI. yüzyıl sonlarından itibaren kendisini iyice hissettiren değişimler, merkez ve taşra yönetimini de etkiledi. Rüşvet ve adam kayırmanın yaygınlaşması, halka olumsuz bazı sonuçlarla yansıdı. Değişimler yönetim alanıyla sınırlı kalmadı. Bu dönemde henüz çok dramatik bir biçimde genel bir iktisadî değişmeden bahsetmek mümkün olmasa da, zamana ve bölgeye göre bazı kentlerde olumlu bazılarında da olumsuz gelişmeler yaşandı. Bir başka açıdan da, bazı kentlerde bir takım üretim faaliyetleri eski önemini kaybederken diğer bazılar ön plana çıktı. Avrupa ile gelişen ticarî ilişkiler, meselâ İzmir'in yükselişine zemin hazırladı. Koşullardaki değişkenliklere rağmen Osmanlı Devleti uyguladığı bazı ıslahatlar ve aldığı bazı tedbirler ile bu yeni döneme intibak etmeye çalıştı; yöreden yöreye veya dönemden döneme farklılıklar olsa da, bunda şu veya bu derecede başarılı olduğu açıktır.

SUMMARY With regard to their administrative division and organisation of production, there seems to have been a certain degree of continiuty in Anatolian towns from the Seljukid period to the Ottoman times. As in the Seljukids, the centers of the administrative units were towns during the Ottoman era. The most significant unit of the Ottoman town was mahalle or town quarter. During the Celali uprisings, these mahalles lost their secure position, largely as a result of a migratory movement from rural areas to towns and cities that was followed by a rise in the number of the unemployed. These people caused some social disturbances as they were inclined to use illegal ways to make their living. It appears that the government failed to take adequate measures to against such problems as population growth and unempleyment. These changes that became more pronounced from the late 16 century on affected central as well as provincial administration of the empire. Townsmen end peasants also felt the negative effects of corruption and nepotism. Such changes were not confined to the administrative field. Even though we cannot speak of a dramatic change in economic field during this time, we can observe some positive or negative changes in some region or other, or in some period or other. On the other hand, we see that in some towns while some production activities were losing their prominence some other exhibited a certain degree of development. For example, trade relatidns with European countries prepared the ground for the rise of İzmir. Despite these changes, the Ottoman Empire tried to accomodate itself to new conditinons through some reforms and measures; although there might be differences from region to region or from one period to the other, these attempts sometimes produced successful results in varying degrees.