12. 13. yüzyıllarda İran kültürünün Anadolu`ya nüfuzu: Anadolu Selçukluları üzerinde İran tesirleri

Abstract

İranlılar ve Türkler çevre kültürlerle kurdukları ilişkilerle zenginleştirdikleri köklü bir tarih ve kültüre sahiptirler. Var olduğu coğrafyanın jeopolitik konumu sebebiyle bir çok kültürle yüzyüze gelen, güçlü tesirler altında kalsa da özgünlüğünü koruyabilen ve kimliğinin deşifre olmasına müsaade etmeyen İran kültürü, özellikle Abbasî hilafeti döneminden itibaren İslâm medeniyetini biçimlendiren en önemli unsurlardan biri olmuştur. İran ve Türk kültürleri arasında İslâm öncesi devirlerde başlayan siyasî, ticarî, dinî etkileşim, İslâmî devirlerde de devam etmiştir. Türk hanedanların hâkim olduğu Gazneli ve Selçuklu Devletleri döneminde de İran kültürü ve İranlılar; devlet teşkilâtında, dinî hayatta ve edebî sahalarda baş rollerde gözükmüşlerdir. Büyük Selçuklular'm uzantısı olan Anadolu Selçukluları, adını aldıkları coğrafyada kurulan ilk Türk siyasî teşekkülünün mimarlarıdır. Bu devirde, tarih boyunca çeşitli medeniyetlere mekân olan Anadolu, kısa süre içinde Avrupalılarca Türk ülkesi `Turchia` olarak anılmasını sağlayacak kadar Türkleştirilmiş, birçok farklı unsurun bir araya gelmesiyle yaratılan zenginlik Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşuna zemin hazırlamıştır. Bu unsurların en mühimi, köklü bir birikimin sahibi olan ve söz konusu zaman kesitinde en olgun çağlarını idrâk eden İran kültürüdür. İran kültürü; Anadolu Selçuklu devlet teşkilâtında, devrin tasavvuf çevrelerinde, dil ve edebiyat sahasında ve şehirli kesimin ekseriyeti üzerinde önemli tesirlerde bulunmuştur.

Persians and Turks have a fundamental history and culture that they had enriched owing to their surrounding cultures. Although Persians was confronted with various culture due to its geopolitical position. The Persian culture that didn't allow its identitiy to decode and could preserve its originality. It become one of the most important factors that formed Islamic civilization especially, from Abbasid Caliphate period. The political, commercial and religious relationship between the Turks and the Persians that had began before Islamic periods continued in Islamic periods as well. Persian culture and the Persians were seen in the fore ground of the state organization, religious life and literary fields during the Ghaznavid and Seljuks State periods in which Turkish dynasties were dominant. Anatolia Seljuks which was an extension of the Great Seljuks were the initiator of the first Turkish political establishment in the geographical area which they were named after. In their period Anatolia which had been craddle of various civilizations through out the history, adoptedTurkishness too much to be called as `Turchia`, the land of the Turks, by the Europeans and the cultural richness that was created as a result of different various elements coming together prepared the backround of foundation of Ottoman Empire. The most important of those elements is the Persian culture that lived its most brilliant ages in the peiod discussed. The Persian culture become very influential on state organization of Anatolia Seljuks, religious surroundings, literature and language fields of the period and the majoritiy of urban area.