11.-14. yüzyıllar Anadolu-Suriye sanat ilişkileri (Cephe mimarisinde Suriye etkileri)

Abstract

Zaman içindeki ilişkilerinde; düşman, müttefik ve akraba olarak tanımlanabilecek iki tarafı oluşturan Anadolu ve Suriye, üzerlerinde konumlanan toplulukların etnik kökeni ne olursa olsun birbirleri için her dönem önemli birer çekim merkezidir. iki çevre arasında siyasal ilişkiler, 464/1071 sonrası gelişmeye başlamakla birlikte, kültürel ilişkilerin kurulmaya başlaması 6./12. yüzyıl son on yılı içerisindedir, özellikle I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in ikinci saltanat dönemi ile birlikte başlayan ve I. Alâeddin Keykubad dönemi ile sınırlarını zorlayan imar faaliyetinde, Suriye kökenli sanatçıların etkisi kuşkusuz çok önemlidir. Genel kabul gördüğü gibi, Anadolu'nun ekonomik anlamda yükselişi, bir çekim merkezi haline dönüşmesini sağlamıştır, ilkin Artuklu çevresinde görülen Suriye kökenli sanatçılar, yapılardaki kitabelerinden anlaşıldığı üzere yüzyılın ikinci on yılında Anadolu Selçuklu çevresinde çalışmaya başlamışlardır. Biri Halep diğeri Şam ünü taşıyan iki sanatçı, 7713. yüzyılın ilk yansına yayılan geniş bir süreç içerisinde eserler vermişlerdir. Biri askeri mimari alanında çalışır, I. Alâeddin Keykubad'ın adını taşıyan Alâiye kentini eserleri ile süslerken, diğeri başkentin ve neredeyse tüm Selçuklu topraklarının en önemli yapısı olacak Konya, Alâeddin Camii cephe düzenlemesini yapmaktadır. Sultanın eli altında böylesi iki sanatçının varlığı; ekonomik güç, sultani tercihler gibi, karmaşık bir geri plan sayesinde gelişirken, Anadolu'da kalış süreleri göz önüne alındığında; yeni sanat ve kültür ortamının biçimlenişinde, estetik-teknik değerleri ile yoğun etkilerinin varlığı kanıtlanamasa da bir gerçektir. Selçuklu sarayı emrinde çalışmış olan iki sanatçıdan Muhammed b. Havlan ed-Dımışki'nin, Anadolu öncesi ya da sonrası çalışmaları hakkında elimizde bilgi bulunmamakla birlikte, Halep Okulu'nun kurucusu Yahya el- Katarani'nin oğlu Ebû Ali ibn Ebû Raha el- Kettânî el-Halebî'nin son işlerine Anadolu'da rastlıyoruz. Gelen sanatçıların yanlarında kişisel atölyelerini de getiriyor olma ihtimali; çırak yetiştirmeleri, ölçeklerin ve biçimlerin hızla bir yerden diğerine dolaşımınıII Gelen sanatçıların yanlarında kişisel atölyelerini de getiriyor olma ihtimali; çırak yetiştirmeleri, ölçeklerin ve biçimlerin hızla bir yerden diğerine dolaşımını sağlıyor olmalıydı. Aslında basit görünen bu denklem, kaynakların suskunluğu nedeniyle içeriğinde binlerce bilinmezi barındırmaktadır. Anadolu ve Suriye arasında gelişen hareketliliğin tek yönlü olmadığı yapılan bu çalışmada elde edilen sonuçlardan birisini oluşturmaktadır. Bu gidiş-geliş, değişim-dönüşümün yollan ve boyutlarının anlaşılabilmesi için, daha çok sayıda inceleme yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte, Anadolu-Suriye Sanat ilişkileri adını taşıyan bu çalışma; daha dışa dönük ve anlam taşıyıcı yüzeyler olan Cephe Düzenlemesini esas alarak bu soruların yanıtlanabilmesi yolunda atılan küçük bir adımın sahibi olmuştur.

Anatolia and Syria, who can be determined as enemies, allies and relatives during their relationship in time, were important attraction points in each period for eachother although the ethnic origins that had situated on their lands. The political relations between two parts had been founded after 464/1071 but the being of the cultural relations was at the last ten years of 6: /12th. Century. There is no doubt the impact of the architect from Syria at the development activities in Anatolia, which had especially begun during the Gıyaseddin Keyhiisrev I and by the Alâeddin Keykubad I period. It is generally accepted that the economic development of Anatolia had proved itself as an attraction center. Syrian architects, who had seen in Artuqids at first, had begun to work in Anatolia at the second ten years of the century, which can be determined from the inscriptions of the edifices. Two architects, whose name was Aleppo and Damascus, had lost of works during a long period in the first half of the 7. /13th century. While one of them was working in the military architecture and in Alâiye, which got its name from Alâeddin Keykubad I, the other was preparing the facade of the Konya Alâeddin Mosque, which should be the most important edifice of not only Konya but also all the Seljukid lands. The existence of such architects at the court, was because of a little bit complicated background such as economic power and preferences of the court. But the existence of their impact with their technical and aesthetical experiences was a reality when we take care of their working period in Anatolia. Although we do not have any information about Muhammed b. Havlan ed'Dımışki's works before or after Anatolia, we can find the last works of Ebu Ali ibn Ebu Raha el- Kettânî el-Halebî in Anatolia who was the son of the founder of the Aleppo Scholl Yahya el-Katarani.IV It is possible that the artists could bring their own workshops with themselves and could educate apprentices and this could be the reason of the circulation of the scales and forms from one side to the other in a high speed. This equation in fact, shelters lots of unknowable elements inside because of the silence of the resources. One of the conclusions of this study is the activity between Anatolia and Syria, which was not only on one way-route. Hence lots of researches has to be done to determine this double-round trip and the routes of the exchange and transformation and their dimensions. Also, this study which has the title of `Artistic relations between Anatolia and Syria`, is the answer of these questions on the bases of facade arrangements which were more comprehensible towards the outside.