Tuhfe-i Mübarizi (inceleme-metin-sözlük)

Abstract

ÖZET 14. yüzyılda, Eski Anadolu Türkçesi döneminde Türkçe yazılmış veya Arapça ve FarsçadanTürkçeye çevrilmiş eserlerin sayısı, bu dönemdeki dil duyarlılığı nedeniyle oldukça fazladır. Bu eserler arasında bulunan tıp eserleri de dönemin söz varlığının belirlenmesi açısından Türk dili için önemli birer kaynak durumundadır. Bu tezde, Türkiye Türkçesinin tarihî dönemlerinden ilkini oluşturan Eski Anadolu Türkçesi döneminde Anadolu'da yazılmış ilk Türkçe tıp kitabı olduğu tahmin edilen, Hekim Bereket'in Tulıfe-i Mübârizî adlı eseri üzerinde çalışılmıştır. Hekim Bereket bu eserini önce Arapça olarak yazmış, daha sonra Farsçaya çevirmiş ve son olarak da Hudâvendigâr Melikü'l-ümerâ MübârizüM-devle veM-dîn unvanlı kişinin isteğiyle Türkçeye çevirmiştir. Yazar bu eserini, İbni Sina'nın Kanun kitabını esas alarak düzenlemiş, bitkiler, tedavi ve ilâç hazırlama hakkındaki kendi deneyimlerini de eklemiş ve bölümlerin daha iyi anlaşılabilmesi için ayrıca, daire biçiminde şemalar çizmiştir. Eser bu yönüyle Tıp Tarihi için de önemli bir kaynak durumundadır. Yazılış tarihi tam olarak belli olmamakla birlikte, 13. veya 14. yüzyılda yazıldığı tahmin edilen eserin bilinen iki nüshası vardır. Bu nüshaların biri Konya Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesi'nde 1209, diğeri ise Paris Bibliotheque National'de TURC 171 numarası ile kayıtlı bulunmaktadır. Çalışmamızın Metin bölümünde, bu iki nüshanın karşılaştırmalı metni verilmiştir.11 Gramer bölümü Ses Bilgisi ve Biçim Bilgisi olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Son bölümde ise çözümlemeli Dizin yer almaktadır.

Ill SUMMARY In the 14th century, during the period of Old Anatolian Turkish, the number of works written in Turkish or translated from Arabic or Persian, are rather too many due to of language sensitiveness. Medical science works founded among these works from view point of determination of word presence of that period are in the situation of very important sources for Turkish Language. In this thesis, `Tuljfe-i Mübârizî`, estimated to be the first Turkish medical science book written by `Hekim Bereket` in Anatolia during the period of Anatolian Turkish which constitutes the first historical period of Turkey's Turkish, has been studied. Doctor `Bereket` had written this work in Arabic previously, later translated into Persian and lastly into Turkish for the desire of `HudâvendigârMelikü'l-ümerâ MübârizüM-devle ve'd-din`. The author had arranged this work according to Law Book of İbni-Sina, added his experimentetions about plants, treatment and preparation of medicine, too. In addition, the author had drawn circular diagrams for better understanding of sections and hence this work is in the situation of important source for Medical Science History. Although the date of writing is not known exactly, there are two known copies of the work estimated to have been written in the 13th or 14th century. One of copies is registered in `Konya Koyunoğlu` museum with the number of 1209, the other in `Paris Bibliotheque National` with the number of Turc 171.IV In the text section of our study, comparative text of these two copies has been given. Grammar section consists of two main parts of phonetics and morphology. In the last section, Analitical Index in which the origins and meanings of words are given has taken place.