Zeybek türküleri ve dansları

Abstract

Batı Anadolu'nun `Efeler Diyarı` olarak bilinen Aydın şehri, Türklerin Anadolu'ya yerleşmelerinden itibaren zeybeklik olgusunun teşekkül ettiği yerlerin başında gelmektedir. XTII.-XX. yüzyıllar arası çeşitli görünümler içinde varlığını koruyan zeybekler, kökleri Orta Asya'ya uzanan bu zeybeklik kurumu içinde belli bir hayat tarzı geliştirdiler. Bu hayat tarzının bir ifadesi olarak gelişen ve bütün bölgeye yayılan zeybek türküleri ve dansları bugün bu tarihi kurumun ve geleneğin temsil edildiği sosyal ve kültürel etkinlikler olarak karşımıza çıkar. Zeybeklik geleneğinin günümüzde yaşayan unsurları olan türkülerin ve dansların en belirgin özelliği bir zeybek tipine bağlı olarak ortaya çıkmasıdır. Türkülerde ve danslarda bu tipin temsilcileri ise, Ege bölgesinin dağlarında yaşamış belirli zeybeklerdir. `Zeybek` genel adı altında yaşayan ve zeybek hayat tarzının anlatımı olan türkülere ve danslara adlan verilen zeybekler arasında en bilinenleri Çakırcalı Mehmet efe, Yörük Ali efe, İnce Mehmet efe, Kamalı Mustafa efe gibi Aydın civarında ün salmış efelerdir. Bu tarihi şahsiyetlerin hayat hikayelerinin ve hayat tarzlarının anlatıldığı türküler, yöreye özgü kültür birikimi genç kuşaklara aktarılmasında bir vasıta olurken, aynı zamanda bir sosyal ortamda birleştiricilik ve sosyal kimlik kazandırma işlevi görmektedir. Zeybek danslarının başhca özelliği, zeybek hayat tarzını yansıtan bir dans olarak zeybek tipinin davranış ve tutumunu sergilemesidir. Bir kahraman tip olan zeybek tipinin yiğitliğinin gösterildiği bu dansların figürleri, genel olarak ifade etmek gerekirse, savaşçı bir topluluğun düşman karşısındaki tavrını anlatmaktadır. Bu tavır, bugün Aydın yöresi kültürünün en önemli unsuru olarak yaşatılan zeybek dansları yoluyla sürdürülmektedir.IV Zeybek türküleri ve danslarının icraya ilişkin en dikkat çekici özelliği, türkü ve dansın birbirinden ayrılmazlığıdır. Türkü ve dansın icra ortamında birbirini tamamlayan iki unsur olarak karşımıza çıkması dansın yaygınlığının da bir göstergesidir. Zeybek dansını icra etmek, diğer dansların icrasından çok farklı bir anlam taşımaktadır. Yöre halkınca yiğitliğin bir göstergesi olarak algılanan bu dans, sosyal ortamlarda çok talep görmekte, oynayan adeta yiğitliğini ispatlamaktadır. Kahramanlığın sembolü olan zeybek dansı, yöre kültürünün ifade edildiği en belirgin dışavurum formudur.

The city of Aydın, which is known as `the realm of zeybeks` in west Anatolia, is one of the main cities where the phenomenon of zeybeks were formatted after the settlement of Turkish people in Anatolia. Zeybeks who have been protecting their existence between XIII-XX. centuries, improved a certain life style in the institution of zeybeks which its roots lie to Central Asia. Zeybek songs and dances developed as an expression of this life style and expanded whole the region, encounter today as social and cultural activities representing this historical institution and tradition. The main property of songs and dances which live today as the elements of the tradition of zeybeks is coming out of it depending on a zeybek type in songs and dances. The represantatives of these songs and dances are well kown zeybeks who lived on the mountains of the Aegean region. The most common zeybeks, living under the general name of `zeybek` and which their names were given to the songs and dances that are the expression of zeybek life style, are Çakırcah Mehmet Efe, Yörük Ali Efe, İnce Mehmet Efe, Kamalı Mustafa Efe who became famous around Aydın. The songs, in which the life stories and styles of these historical characters were explained, have been an intermediary for the transfer of culture accumulation to the young generation, at the same time, act as a social occasion uniting and acquiring social identity. The main property of zeybek dances is exhibiting the behavior and attitude of zeybeks. If we want to explain the figures of the dances generally, in which the heroism of zeybek type is shown, it explains the attitude of a warrior community against the enemy. This manner has been lasting by the zeybek dances which have been lived as the most important element of the culture of Aydın region today. The basic property of zeybek songs and dances, concerning the performance, is the inseparableness of them from one and other. The appearance of song and danceVI in the performance occasions as two elements which complete each other, is the illustration of widespread of dance. To perform the zeybek dance carries a very different meaning than those of other dances. This dance which is perceived by the local people as the heroism, is demanded a lot in social occasions, and the demonstration of the dancer proves his heroism. Zeybek dance that is the symbol of heroism, is the most evident way of expression of the local culture.