Türk plastik sanatlarında otodidakt ve naif sanat, çocuk yaratıcılığı (1950-1960)

Abstract

Ill ÖZET Bu tezde, naif, otodidakt sanat ve çocuk yaratıcılığının 1950-1960 yıllan arası Türk sanat ortamındaki yeri ele alınmış ve tarihsel süreç içerisindeki oluşumu siyasal ekonomik ve kültürel gelişimlerle ilişkisi açısından değerlendirilmiştir. Tez, 'Giriş', 'Naif; Otodidakt Sanat ve Çocuk Yaratıcılığı', '1950-1960 Arası Kültürel ve Sanatsal Ortam', 'Türk Plastik Sanatlarında Otodidakt ve Naif Sanat, Çocuk Yaratıcılığı Olgusu' ile 'Değerlendirme ve Sonuç' başlıkları altında toplanan beş ana bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde tez konusunu seçme amacı, tezin konusu ve kapsamı tanıtılmış, izlenen yöntem ve tezin bölümleri hakkında bilgiler verilmiştir. ikinci bölümde naif, otodidakt sanat ve çocuk yaratıcılığına tarihsel gelişimi açısından bakılmıştır. Naif, otodidakt sanat ve çocuk yaratıcılığının ortaya çıktığı 19. yüzyıl sonu değişik açılardan ele alınmış, halk sanatları, akıl hastalarının sanatları ile primitivizm ve art brut gibi oluşumlar da benzer özellikleri nedeniyle bu çerçevede değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde konu, dünya ve Türkiye'nin değişen siyasal, ekonomik ve kültürel görüntüsü açısından ele alınmıştır, n. Dünya savaşı sonrasında değişen dengelerin sanata yansımaları ve Türk sanat ortamına etkileri tartışılmıştır. Naif ve otodidakt sanat olgusu, Türk plastik sanatlarına 1950'lerde girmiştir. Bu yıllarda akademi sanatçıları, akademiye karşı olan genç kuşak ve otodidakt, naif sanatçılar şeklinde belirlenebilecek üç eğilim vardır. Grup oluşumlarına Tavanarası Ressamları, On'lar grubu ve Yeni Dal grubu dışmda rastlanmaz. Yeni oluşumlarla birlikte yeni tartışmaların yaşandığı bu dönemde daha çok bireysel söylemler geliştiren sanatçılar ortaya çıkmıştır.IV Dördüncü bölümde, çocuğa bakış ve çocuk yaratıcılığı tarihsel süreç içerisindeki Türkiye'deki görüntüsü açısından ele alınmış ve 'Harika Çocuklar Kanunu' tanıtılmıştır. Ayrıca Türkiye'de ilk kez 1950'lerde karşımıza çıkan naif ve otodidakt sanatın kaynaklan halk sanatı örneklerine dek inilerek ele alındıktan sonra, 1950'lerdeki oluşumu ve gelişimi dönemin diğer anlayışlarıyla ve edebiyat, sinema gibi alanlarla da karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. 1950'li yıllarda Türk plastik sanatlarında Akademi'ye karşı oluşumlar belirginleşmeye başlamıştır. Naif, otodidakt sanat ve çocuk yaratıcılığı başlıkları altında toplanabilecek bu üç eğilim bu karşı duruşun bir parçası olmuştur. Bu kapsamda ele alınan sanatçılar arasında; İhsan Cemal Karaburçak, Fikret Ürgüp, Yüksel Arslan, İbrahim Balaban, Cemil Eren, Cihat Burak, Cevdet Bilgin, Rasin Arsebük, Nuri Özgiray ve 'harika çocuklar'; Hasan Kaptan, Engin Türker, Mehtap Uyguner, Özgül Noyan ve Betül Ayataç yer alır. Bu oluşumu, çok partili döneme geçişle birlikte yaşanan değişim; liberal ekonomi, özgürlükçü söylem, köy-kent ayranı, göç, iletişim olanaklarının çoğalması gibi nedenler beslemiştir. Türk sanat ortamında tartışılan soyut sanat ve köylü gerçekçiliği gibi yönelimlerle de örtüşen bu anlayış desteklenerek kendini varetmiştir. Ayrıca halk sanatlarına ve etnografik malzemeye yönelim bu oluşumun 50'lerde ortaya çıkmasında etkin olmuştur. Değerlendirme ve Sonuç bölümünde, bütün bu bölümlerin ve toplanan yazılı ve görsel malzemenin katkısıyla naif ve otodidakt sanatın 1950'lerdeki görüntüsü Türk plastik sanatları açısından değerlendirilmiş, yeri ve önemi Batı'yla, karşılaştırılarak, benzer ve farklı yönleri belirlenmeye çalışılmıştır. Türk plastik sanatlarında ilk kez 50'lerde karşımıza çıkan bu olgu, dönemin tartışmalarına katkıda bulunmuş ve yenilikler getirmiştir, konu ve malzeme açısından çeşitli ilkler yaşanmıştır. Bu olgu çerçevesinde değerlendirilen kimi sanatçılar 1950'lerden sonra etkinlik göstermemişken, kimileri Türk plastik sanatları içerisinde önemli bir yer edinmişlerdir.

ABSTRACT In this thesis, the role of the naive, autodidactic art and child creativity in the Turkish art environment between the years 1950-1960 was studied and its formation in the historical development, have been evaluated in relation to the political, economical and cultural developments. The thesis consists of five main chapters under the titles 'Introduction', 'Naive and Autodidactic Art and Child Creativity', 'Cultural and Artistic Environment Between The Years 1950 and I960', 'The Concept of Autodidactic and Naive Art in Turkish Plastic Arts' and 'Comments and Conclusion'. In the first chapter, 'Introduction', the purpose of selecting the subject of the thesis, the subject and the contents of the thesis is stated and information on the methodology and the chapters of the thesis, is given. Chapter two takes naive and autodidactic art and child creativity is viewed in consideration with its historic development. The late 19th century, that is when the naive and autodidactic art and child creativity has appeared, has been studied from various points of view and formations like folk art and art of mentally ills, primitivism and art brut have also been studied in this context for their similar characteristics. In chapter three, the subject is studied from the viewpoint of the changes in political, economic, and cultural image of Turkey and the world. The reflections of changing balances, after second world war on art and its effects on Turkish art environment have been discussed. Naive and autodidactic art was introduced to the Turkish Plastic Arts in 1950s. In these years, there were three tendencies named as academic artists, contra academic young generation and autodidactic and naive artists. Group formation could hardly be seen except 'Tavanarasi Ressamları', 'Onlar Grubu', and 'Yeni Dal Grubu'. In this era, with the new formation bringing its own arguments, artists improving individual diction have appeared.VI In chapter four, the view over the children and the child creativity is discussed in relation to their appearance in Turkey within the historical development and `The Law on Wonder Children` was introduced. In addition, the sources of naive and autodidactic art, which appeared in 1950's for the first time, has been discussed, going further into the examples of the folk art and its formation and developments in 1950's have been evaluated in comparison with the other concepts of its era like literature and cinema and the others. In 1950s, formations against Academy have started to become clear in Turkish Plastic Arts. Three tendencies with the title naive and autodidactic art and child creativity have been a part of this opposition. The artists within this scope are İbrahim Balaban, Yüksel Arslan, Cemil Eren, Cevdet Bilgin, Cihat Burak, Fikret Ürgüp, Rasin Arsebük, Nuri Özgiray and the 'wonder children'; Hasan Kaptan, Engin Türker, Mehtap Uyguner, Özgül Noyan ve Betül Ayataç. This formation has been supported by the changes in politics due to transferring in to the multiparty parliamentary systems era, and liberal economy, statements in free will, distinction between the village and city, migration, increasing communication facilities. This approach matching with the tendencies such as abstract art and village reality both of which have been discussed among Turkish art environment, has created itself by supports. Besides, inclination to folk art and ethnographical material has been effective on the birth of this formation in 1950s. In the chapter, 'Comments and Conclusion'; the image of naive and autodidactic art 1950's, is evaluated from the point of Turkish Plastic Arts, and by comparing its role and importance with west, the similarities and differences were tried to be determined. This formation, which comes out in 1950's in Turkish Plastic Arts, contributes to arguments of its era and brings novelties and the first recarding the subject and materials were realized. While some artists being evaluated within this formation had no effects after 1950s, some artists had very important role in Turkish Plastic Arts.