Toroslar`da Hadim (Konya) ve güneybatısının jeolojisi, stratigrafisi ve tektonik gelişimi

Abstract

ÖZET Orta Toroslar'ın iç-batı bölümünde, Hadim (Konya) çevresinde yeralan inceleme alanında, Devoniyen-Eosen zaman aralığında çökelmiş değişik kaya birimleri yüzeyi emektedir. Birimler biri otokton ve diğerleri alloktonlar olmak üzere iki ana bölüm halinde incelenmiştir. 1- Otokton birlik: Çalışma sahasının kuzeyinde sığ şelf karbonatla rından oluşan ve birbirleriyle uyumsuz olan Ovacık kireçtaşı (üst Jura) ile Saytepe formasyonu (Senomaniyen-Maestrihtiyen) otokton konumludur.. İnceleme alanının güneyinde ise yine otokton olan Saytepe formasyonunun (Senomani- yen-Monsiyen) çökelimi esnasında, Geç Kampan iyenden sonra derinleşme süre cine girilmiş ve bu derinleşme Monsiyene kadar sürmüştür. Böylece otokton birliğin güney kesiminde kalın bir fi iş istifi şeklindeki Karaköy formasyo nu (Maestrihtiyen), Saytepe formasyonu ile yanal ilişkili olarak şekillen miştir. Karaköy formasyonu en altta kırıntılı kireçtaşları (Kurttepe kireç taşı üyesi) ile başlar, üste doğru pelajik marnlarla ardalanmalı kumtaşı ve konglomeralara (Sarıkavak üyesi) geçtikten sonra en üstte kaotik iç yapılı çökellerle (Belistir üyesi) son bulur. Mesozoyik yaşlı formasyonlar, kuzey de neritik fasiyesli Çobanağacık kireçtaşı (Lütesiyen), güneyde de flişo- id-fliş tortulları ile başlayıp olistostromal oluşuklarla son bulan Beden formasyonu (Lütesiyen) ile uyumsuz olarak örtülürler. 2- Allokton birlikler: Alloktonlar otokton birlik ile birbirlerinin üzerinde örtüler şeklinde dört naptan oluşmaktadır. Bunlar tektonostratig- rafik konumlarına göre aşağıdaki gibi incelenmiştir. 2.1. Taşkent napı: Bu nap, otoktonun üzerinde genel olarak değişik boyut ve özellikli bloklar içeren bir tektonik melanj karekteri taşımakta dır. Matriks, bol miktarda ofiyolitik kırıntılar içeren flişimsi oluşuklar şeklindedir ve bu değişik kökenli bloklardan yapılı kaotik çökeller içinde, çört yumrulu killi kireçtaşı-radyolarit ve tüfit şeklinde gelişmiş dev ol istol itler olağandır. Taşkent karışığı olarak adlandırılan bu melanjın oluşum yaşı üst Kretasedir. 2.2. Hocalar napı: Bu nap Zindancık karmaşığı ve Kayraklıtepe kuvar siti olarak incelenen iki stratigrafik düzeyden oluşur. Zindancık karmaşı ğı, mermer ve kireçtaşı blokları içeren fill it ve sleytlerle başlar, üste doğru değişik özellikli kireçtaşı blokları içeren metaşeyl-metakumtaşı ar- dışımına geçer. Zindancık karmaşığını uyumlulukla üstleyen ve düzgün taba-II kain kumtaşl arından oluşan Kayraktepe kuvarsiti ile istif sona erer. isti fin içinde Devoniyen, Karbonifer ve üst Permiyen yaşlarım veren kireçtaşı blokları mevcut olduğundan bu topluluğun ? Triyas yaşlı olabileceği düşü nülmüştür, 2.3. Sinatdağı napı: Nap kuvars arenit ve şeyi arakatkılı lagüner kireçtaşl arından oluşan Kahtepe formasyonu (üst Permiyen) ile başlar, üze rinde açılı uyumsuzlukla duran ve rekristalize karbonatlardan ibaret Kar tallıca kireçtaşı (Orta Triyas) görülür. Bunların üzerinde ise konglomera ile tarnsgresif olarak başlayan ve neritik kireçtaşları ile devam eden Si natdağı formasyonu (Jura-Alt Kretase) yeralır. Bu karbonatlarda arada bir çökelmezliğin olduğu, çörtlü ve palajik fasiyesli Türbetepe kireçtaşına (Turoniyen-Koniasiyen) geçmektedir. Napın en üst bölümünü ise, alttaki for masyonları açılı uyumsuzlukla örten Söğütyaylası formasyonuna (Kampani- yen-Alt Maestri htiyen) ait flişoid-fliş tortulları oluşturmaktadır. 2.4. Gevne napı: Bu napa ilişkin birimler, üst Devoniyenden-Orta Triyas sonlarına kadar çökelen formasyonları kapsayan Gevne grubu ve Ju ra-Alt Kretase boyunca çökelmiş îshaklı grubu olarak ikiye bölünmüştür. Gevne grubunun tabanında kuvarslı kumtaşı-şeyl nöbetleşmesi ve çok bol makrofosilli kireçtaşı merceklerinden oluşan Asar! ıkyayl ası formasyonu (üst Devoniyen) yeralır. Asar! ıkyayl ası formasyonunun tabanında bazen dolo- mitleşmiş düzenli karbonatlar (Gölbağazı kireçtaşı üyesi) da görülür. Bu formasyon, neritik kireçtaşı ve kuvars kumtaşı arda! anmasından oluşan Yarı- cak formasyonu (Karbonifer) ile uyumlu olarak örtülür. Gevne napının kuzey kanadında Yarıcak formasyonunun alt seviyelerinde, mercek geometrili ve kalın bir düzey halinde bitümlü kireçtaşları (Kirazpınarı kireçtaşı üyesi) izlenmektedir. Yarıcak formasyonunu uyumlulukla örten Arpalık formasyonu (Alt Permiyen) ise, bol algi i onkoidal kireçtaşı ve kuvars arenit seviyele rinden oluşur. Kuşakdağı formasyonu (üst Permiyen) çok az kuvars arenit ve bitümlü şeyi aradüzeyleri haricinde tamamen algi i, lagüner karbonatlardan oluşmaktadır. Gevne napında Mesozoyik, üst Paleozoyik ile uyumlu stromato- litik-oolitik karbonatlardan oluşan Gökçepınar kireçtaşı (Alt Triyas) ile başlar. Bunları Göztaşı formasyonu (Alt-Orat Triyas) izler. Göztaşı formas yonu en altta alacalı şeyi ler (Tepeçayır üyesi) ile, üste doğru killi ki reçtaşları (Sivritömek üyesi) şeklinde ve en üstte şeyi arakatkılı dolo- mitleşmiş kireçtaşları (Aliefendi üyesi) olarak temsil edilir. Bu formas yon, üstten kumtaşı-şeyl-marn-kireçtaşı ardalanmasından yapılı Beyreli for masyonu (Orta-üst Triyas) ile uyumlu olarak örtülür.III Beyreli formasyonunun üzerinde uyumsuzlukla ishaklı grubuna ilişkin birimler bulunur. Bu grubun tabanında konglomera, kumtaşı ve çamurlardan oluşan karasal Çamiçi formasyonu (? Jura) yeralır. Karasal oluşuklardan sonra, çok ince kırıntılı ara düzeyler de içeren ve çamurtaşı-killi kireç taşı litolojilerinden oluşan Dedebeleni formasyonu (Jura-üst Jura) konkor- dan olarak görülür. Gevne napının en üst litolojilerini ise, dolomiti k ki reçtaşı ve sığ şelfi karekterize eden mikritlerden yapılı Cihandere kireç taşı (üst Jura-Alt Kretase) oluşturur. Yörede tesbit edilen açılı ya da açışız uyumsuzlukların stratigrafik yerlerine göre, Hadim bölgesi Erken Alpin ve özellikle Orta Alpin orojenik hareketlerinden büyük ölçüde etkilenmiştir. Bu hareketler sonucu, bölgede çoğunlukla NW-SE gidişli kıvrımlı, kırık! ı ve bindirmeli yapılar gelişmiş tir. Yörede alloktonlar, Geç Lütesiyen-Erken Oligosen dönemindeki yoğun yatay sıkışma hareketlerine bağlı olarak ayrı ayrı naplar şeklinde bölgeye taşınmışlardır. Pireniyen dağoluşumu evresindeki kompresyonel tektonik re jimde naplar yerleştikten sonra, bölge tansiyonel tektonik rejimde eğim atımlı faylarla kırıklanarak esas yapısını kazanmıştır. Bölgede bindirme sınırları, büyük fay ve kıvrım ekseni gidişleri ile bir uygunluk içinde olup bu gidişler, genelde bölgenin orohidrografisine paralel olarak NW-SE yönündedir.

IV - SUMMARY In the study area, which is located in western interior part of the Central Taurus Hadim (Konya), formations ranging from Devonian through Eosen in age crop out. One of the formations has been described as autochthonous and others as allochthonous units. 1- Autochthonous unit: At the northern part of the study area, the Saytepe formation (Cenomanian-Maestrihtian in age) at the Ovacık limestone (Upper Jurassic in age) are autochthonous and shallow shelf carbonates. At the southern part of the study area, the sedimentation of the autochthounous Saytepe formation (Senomanian-Monsian in age) which was started to deepen after Late Campanian. The sea continued to deepen until Monsian. As a consequence, at the southern part of the autochthonous unit, the Saytepe formation graded laterally into the Karaköy formation (Maestri hti an in age) which is a thick flych sequence. The Karaköy formation consists of detritic limestone (Kurttepe limestone member) at the bottom, sandstone and conglomerate interbedded with pelagic marl (Sarikavak member) in the middle and sediment with chaotic interior- structure (Bel istir member), at the top. The Mesozoic formations, are unconformably overlied by neritic Çobanağacık limestone (Lütecian in age) at the north and. by Beden formation (Lütecian in age) at the south. 2- Allochthonous units: Allochthonous units consist of four nappes which covers the autochthonus units and each other as well. They are examined according to their tectonostrati graphic position as follow: 2.1. Taşkent nappe: This nappe is a tectonic melange which is formed blocks with different size and peculiarity. Matrix is flyschoid substances having abundant detrital ophiolitic fragment. In this chaotic sediments consisted of by 'blocs of different origin, gigantic olistoliths of radio! arite, tuff and clayey limestone with chert nodules are common. The age of this melange named as `Taşkent karışığı` is Upper Cretaceous. 2.2. Hocalar nappe: This nappe forms two strati graphic units. Zindancık karmaşığı and Kayraklitepe quartzite. Zindancık karmaşığı begins with phyllite and slate comprising marble and limestone blocs. It changes upward into slate-metasandstone sequences, which have limestone blocs with different characters. The Kayraklitepe quartzite formed by regularly layered sandstone overlies the `Zindancık karmaşığı`. Because of havingV - blocks of Devonian, Carbonifeurs and Upper Permian aged limestone this group is considered tobe Triassic (?) in age. 2.3. Sinatdağ nappe: This nappe begins with the Kahtepe formation (Upper Permian in age), which is a lagoonal limestone interbeddet with quartz arenite and shale. The recrystalized carbonate of Kartallıca limestone (Middle Triassic in age) overlies the Kahtepe formation with an angular disconformity. The Sinatdağı formation (Jurassic-Lower Cretaceous in age) appears as transgvessive conglomerate at the bottom and grades into neritic limestone. It lays on Kahtepe formation and Kartallıca limestone. This carbonate passes into the Türbetepe limestone (Turonian-Coniacian), which is pelagic, contains chert and have fewe nondeposition periods. At the uppermost part of the nappe flychoid-flysch sediments of the Sögütyaylası formation (Campanian-Lower Maestrihtian in age) cover the formations at the bottom with an anguler unconformity. 2.4. Gevne nappe: Units of the nappe has been subdivided into two groups; Gevne group comprising the formations formed from Upper Devonian through Middle Triassic, îshaklı, group having the formation deposited during Jurassic-Lover Cretaceous time. At the base of the Gevne group, there is Asarlık yaylası formation (Upper Devonian in age) formed by quartzose sandstone and shale succession and limestone lenses with abundant macrofossils. In some places, at the base of the Asar lıkyay lası formation, dolomiti zed carbonate layers have been observed and the unit named as Gölboğazı limestone member. This formation is conformably covered by interbedded limestone and quartzose sandstone layers of the Yancak formation (Carboniferous in age). At the northern location of Gevne nappe the lens shaped bituminous limestone of the Kirazpınarı limestone member are obserbed in a thick zone at the lower part of the formation. Arpalık formation (Lower Permian in age) covering conformably the Yancak formation is formed by onchoidal limestone with abundant algae and quartzose arenite layers. KusakdaQi formation (Upper Permian in age) other than a few layers of quartzose sandstone and bitumous shale, is composed of algal lagunar carbonates wholly Mesozoic at the Gevne nappe begins with stromatoTîitkrOOİitic carbonates of Gökçepınar. limestone (Lower Triassic) and is conformable with. Paleozoic. The Göztaşı - formation-- VI - (Lower - Middle Trnassic in age) conformably comes over Gökçepınar limestone. The Göztaşı formation is represented by specled shale (Tepeçayır member) at the bottom, clayey limestone (Sivritömek member) at the middle and dolomitized limestone inter bedded with shale (Aliefendi member) at the top. This formation is conformably overlied by sandstone-shale-marl -limestone succession of Beyreli formation (Middle-Upper Triassic in age). The units of îshaklı group overlies unconformably the Beyreli formation. The conglomerate, sandstone and mudstone layers of continental Çamiçi formation (? Jurassic in age) are observed at the base of the group. On the top of the continental formation, mudstone-clayey limestone as y/ery fine detritous layers of Dedebeleni formation (Jurassic-Upper Jurassic) comes conformably. Dolomitic limestone and mi critic limestone, characterizing a shallow shelf, of Cihandere limestone (Upper Jurassic-Lower Cretaceous in age) are formed the litologies of uppermost part of the Gevne nappe. By means of the disconformites and unconformites obserbed in the study area, the region of Hadim has been considered to be affected by Early Alpin and especially by Middle Alpin orogenic activities. As a result of these acti vites, NW-SE trending structures, such as folds, overtrusts, fractures, were developed. The allocthons in the study area are carried as seperate nappes in associated with intensive horizontal compressional movement during Late Ltitecian-Early Oligocen time. After the nappes were placed under compressional tectonic regimes during Prenian orogenic phase, region were faulted under the tensional tectonic regime. In the region, overtrust boundaries are in accord with the elongation of big faults and folding axes. Their direction is NW-SE and is paralel to orohidrography of the region. y