Konya ve çevresindeki tarihi eserlerde doğal taş malzemenin bozulma nedenleri ve onarımlarda kullanılacak uygun taş seçimi için bir çalışma

Abstract

ÖZET Tarihi eserlerimiz çeşitli faktörlerin etkisiyle bozularak gittikçe yok olmaktadır. Bun ların koruma ve onarımlarının yapılabilmesi için öncelikle bozulmaya neden olan faktörlerin bilinmesi önemlidir. Ancak bundan sonra daha etkili onarım ve koruma çalışmaları yapılabilir. Bu çalışmada, Konya ve yakın çevresinde doğal taştan yapılmış bazı tarihi eserler üzerinde inceleme araştırma yapılarak, bozulmaya neden olana faktörler ortaya konulmuş, daha sonra da bu yapıların onarımlarında kullanılacak uygun taş seçimi için T.S 699'a göre bazı deneyleryapılmışür. Birinci bölümde çalışmanınkonusu, amacı açıklanmaktadır. İkinci Bölümde doğal taş malzemenin yapısı, çeşitleri ve taş yapı teknolojisi hakkmdabügüereyerverilmiştir. Malzemenin bozulmasında çevre şartlarının özellikleri ve etkinlikleri önemli olduğu için, bunların bilinmesi gerekmektedir. Üçüncü bölümde Konya ile İlgili çevre verileri araştırılmış, coğrafi, jeolojik durumu, yeraltı suyu ve iklim özellikleri açıklanmaya çalışrimışur. Yine bu bölümde Konya'daM atmosfer kirliliği ve yağış sularının analizleriile il gili bilgiler verilmiştir. Dördüncü bölümde ise bu çevre şartlarıyla karşı karşıya olan tarihi eserler üzerinde, bozulmalara neden olan faktörleri ortaya koyacak tesbit çalışmaları yapılmış ve fotoğraflarla mevcut durum belgelenmiştir. Bu bölümün sonunda Konya ve yakın çevresinde tarihi eser- lerdebozulmayanedenolanfaktörlerdeğerlendirilmiştir. -Bozulmalarda en önemli faktör olarak nemlenme görülmüştür. Nemlenme, genel likle yapının kendi detaylarının değişmesinden bozulmasından dolayı yağış sularının uzak laşmadan yapının duvar diplerinde veya yakınlarında birikmesinden ileri gelmektedir. Nem lenme, bozucu etkisini don ve tuz kristalizasyon olayı ile göstermektedir. Bozulmalarda etkisi olan ikinci faktör, yapılarda kullanılan doğal taş malzemenin yapısal özellikleriyle ilgilidir. Yanyana kullanılan ve farklı özelliklere sahip olan taşlarda değişik bozulma şekillerinin ortaya çıkağı tesbit edilmiştir. Yeni onarılmış tarihi eserlerde de yanlış seçilen malzeme nedeniyle tekrar bir bozulma süresinin başladığı görülmüştür.II -Konya'daki tarihi eserlerin bozulmasında biyolojik etki önemli olmaktadır. Bitkiler nemlenmiş kireç taşlarında daha kolay yetişmekte, tüf cinsi taşlarda ise hiç görülmektedir. Beşinci bölümde onarımlarda kullanılacak uygun taş malzemenin seçimi için deney sel çalışmalar yapılmıştır. Bu deneylerde, Konya'daki tarihi eserlerde en çok kullanılmış olan Sille, Gödene ve bunlara ileva olarak Konya merkezine yakın Sakaltutan taş ocaklarından alınan numuneler kullanılmıştır. Bu çalışmada amaç, seçilen bu taşların özelliklerini ve çeşitli faktörler karşısındakidayanıklılıklarını Taş numunelerin önce özgül ağırlık birim ağırlık su emme oranları gibi fiziksel özellikleri bulunarak sonuçlar tablo ve grafik halinde verilmiştir. Daha sonra asitlere, dona ve tuzlara karşı dayanıklılık deneyleri yapılarak, fiziksel özellikleriyle ilişkisi kurulmuş; sonuçlar yine grafik ve tablolar halinde gösterilmiştir. Altıncı bölümde, bu çalışmanın sonunda elde edilen bulguların yorumu yapılıp problemin çözümü için tekliflere yer verilmiştir. -Gözeneklilik ve su emme oranı yüksek bulunan Sille andezit taşları, zorunlu bir durum yoksa özellikle tarihi eserlerin zemine yakın yerlerinde kullanılmamalı, sudan kolay etkilenen, don ve tuz kristalizasyon olayına karşı dayanıksız olan bu taşların su ile teması önlenmelidir. -Sille taşlarına göre su emme oram daha az olan Gödene traverten taşları ise atmosferde kirleticilerden daha kolay etkilenmekte ve kimyasal bozulmaya uğramaktadır. -Sakaltutan kalker taşlan gözeneklilik ve su emme oram çok az; fakat çatlaklı bir yapıya sahiptir. Yapıların su ile temasının önlenemediği yerlerde kullnılması uygundur. -Konya'daki tarihi eserlerin onarımlarında kullanılabilecek merkeze yalan daha başka taş ocaklarında da numuneler alınarak çalışmalaryapılmalı ve çevre şartlarıyla dengede olabilecek uygun taş taşlar seçilmelidir.

III ABSTRACT Our historical buildings have been demaged day by day by means of varios fac- tors.lt is important to know the factors that demage.Those historical places and buildings to be able to succesful at restorating and protecting them. After being ware of them more ef fective protection, restoration can be done. In this study, by doing some investigations and researches on historical structures madewithnatural stone m Konya and after that scmie experiment depending upon T.S. 699 were done to choose the suitable stone. In the first chapter the subject of the study and ite target have been explaned. In the second chapter, the structure of the natural stone materials and their varieties and the technology of the stone structure and etc. information have been given. In the damage of the material, the properties of weather conditions and the effects off the weather must be known. In the third chapter the environmental data about Konya were explained, its geo- graphhical and geological state, undergraund water features, climate features were explained. And again in this chapter information of air pollution in Konya and the analysis of rain water were given. M the fourth chapter, undertheseenvfron^ of these buildings were determinated and documented by photos. At the and of this chapter, reasons of demages on the historical buildings were discassed. - The most important reason of the demages were seemed as wetting.The reason of wetting is developing of rain water pools battam and around of walls of buildmgs.Wetting demages historicalbuildingsby freezing andsahcnriztalization. -Structural properties of natural stone materials which are used on buildings is an another factor of demages.During the restoration of buildings stones that differ from the original ones wereused.This was begining ofanewprocesstodemage.IV - Biological affects on another important reason of demage on historical buildings in Konya.Plants grow on wet calcium stones easily.Althougth they is not seen on volcanic stones. - In the fifth chapter experimental studies were made used that taken from Sille, Gödene and Sakaltutan wich these were mooüy used on historical buildings in Konya in or der to learn endurance and some other properties. first of all physical features like relative densisty, unit weight, water absorption ratios are showed on tables and graphical means/The endurance of these stones against acids, freezing and solds were measured by experiments and compared with physical properties and results were showed on the tables with graphics. In the sixth chapter,at the and of this study, recieved results were discussed and some soluations to the main problem are listed. - Sille andhezit stones thathave high stoma and water absorption ratio mustnot be used bottom of wall except under obligated conditions.This kind of stones are unendurancely to freezing, sold crystalization and especially water.So the contact of this stone with water mustbe prevented. - Gödene traverthen stones have low water absorption than Şule stones but these are easly affected from air pollution and chemical demages are seen on the structure. - Sakaltutan calkher stones have low stoma and water obsorption ratio but cracked structure. They can be used in the buildings which contacted places with water.