Makarnalık buğdayda (triticum durum desf.) bazı kalite özelliklerinin ve gliadin band yapılarının Dialel analiz metodu ile araştırılması

Abstract

öz DOKTORA TEZİ MAKARNALIK BU?DAYDA (Triticum Durum Desf.) BAZI KALİTE ÖZELLİKLERİNİN ve GLİADİN BANT YAPILARININ DİALLEL ANALİZ METODU İLE ARAŞTIRILMASI Vehbi ESER Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN 1995, Sayfa: 78 Jüri: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN Prof. Dr. Hasan Hüseyin GEÇİT Prof. Dr. Murat ÖZGEN Bu çalışmada makarnalık buğdayın kalite özelliklerinden olan camsılık oranı, bin tane ağırlığı, protein oram ve gliadin bant yapılan üç çeşit (Kunduru 1149, Çakmak 79 ve Kızıltan 91) ve üç hat (ANK-01, Ç-1252 ve Ç-1273) kullanılarak diallel analiz yöntemi ile araştırılmıştır. Tarla, sera ve laboratuvar çalışmaları 1989-93 yıllan arasında Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü (TARM) ile ICARDA/Suriye labortuvarlarında yapılmıştır. Camsılık oram ve bin tane ağırlığının eklemeli ve eklemeli olmayan, protein oranının ise yalnızca eklemeli olmayan gen etkilerinin kontrolünde olduğu bulunmuştur. Ayrıca resiproklar arasında da farklılık olduğu görülmüştür. Her üç özellik için de eklemeli olmayan gen etkisinin kaynağının dominans olduğu tesbit edilmiştir. Dominanslık derecesi her üç özellik için de üstün dominanslık olarak belirlenmiştir. Üzerinde durulan özelliklerin tamamında dominant ve resesif gen frekansları birbirinden farklıdır. Bu çalışmada kullanılan anaçlarda camsılık ve protein oranı içinn dominant gen sayısının resesif gen sayısından, bin tane ağırlığı için ise resesif gen sayısının dominant gen sayısından fazla olduğu bulunmuştur. Kalıtım dereceleri; camsılık oranı için DAKD= 0.49, GAKD= 0.70, bin tane ağırlığı için DAKD= 0.41, GAKD= 0.43 ve protein oram için DAKD= 0.31 ve GAKD= 0.57 olarak hesaplanmıştır. Buna göre camsılık oranı için, bin tane ağırlığı ve protein oranına göre daha erken generasyonlarda seçim yapılmasının mümkün olacağı sonucuna varılmıştır. Gliadin bant yapılan incelendiğinde, sağlam gluten kalitesini gösteren gama-gliadin 45 + omega-gliadin 35 bantlarını anaçlardan yalnızca `Kunduru 1149` çeşidinin taşıdığı, diğerlerinin ise zayıf gluten yapısını gösteren gama-gliadin 42 + omega-gliadin 33,35,38 bant yapışma sahip olduğu görülmüştür. `Fi` de melezin yönüne bakılmaksızın 42 ve 45 bandları 33,35,38 tripleti ile birlikte gözlenmiştir. Farklılık melezin yönüne bağlı olarak yalnızca boyanma derecelerinde olmuştur. `F2`de ise çoğunlukla anaçların taşıdığı bant yapılan ile aynı olan açılmalar görülmüştür. Gama-gliadin bantlarının aynı lokusta bulunan allelik genler tarafından kontrol edildiği sonucu bu çalışmada da elde edilmiştir. Omega- gliadin bantlarının davranışları da gama-gliadinler gibi olmuştur. Gama ve omega-gliadin banılan arasındaki rekombinasyon oram çok düşük olmuştur. Üzerinde çalışılan özelliklerden bin tane ağırlığı ile gama-gliadin bantlan (r=0.695**) ve camsılık oranı ile de protein oram (r=0.668**) arasında olumlu bir ilişki bulunmuştur. ANAHTAR KELİMELER: Makarnalık buğday, kalite özellikleri, camsılık oranı, protein oranı, bin tane ağırlığı, diallel, gliadin bantları, eklemeli etki, eklemeli olmayan etki, dominans, dominanslık derecesi, kalıtım derecesi.

m ABSTRACT Ph. D. Thesis INVESTIGATION OF SOME QUALITY TRAITS AND GLIADIN BANDING PATTERNS OF DURUM WHEAT (Triticum durum Desf.) BY MEANS OF DIALLEL CROSSES Vehbi ESER Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Agronomy Supervisor: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN 1995, Page: 78 Jury: Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN Prof. Dr. Hasan Hüseyin GEÇİT Prof. Dr. Murat ÖZGEN In this study, protein content, vitrousness, 1000 Kernel Weight (TKW) and gliadin banding patterns of durum wheat have been investigated by means of 6 x 6 diallel method. The field studies of this research have been done in Central Research Institute for Field Crops (CRIFC)/ANKARA between 1989-1993. Laboratory works have been done in CRIFC and ICARDA's laboratories. The materials used were 3 varieties (Kunduru 1149, Çakmak 79 and Kızıltan 91) and 3 advanced lines (ANK-01, Ç-1252 and Ç-1273). Vitreousness and TKW have found to be under the control of additive and non-additive effects while protein content has been controlled by non-additive effect. In addition maternal and reciprocal effects were detected for all characters. The source of non-additive effect was dominance for all characters. For all traits overdominance is present. The number of decreasing alleles more frequent than increasing alleles for TKW, while the number of increasing alleles were more frequent than decreasing alleles for vitreousness and protein content. The gene frequencies were not equal atIV the relevant loci for all the characters in the parents. The estimated heritability values for the traits are as follows: for vitreousness h2N= 0.49, h2B= 0.70, for TKW hV= 0.41, h2B= 0.43, and for protein content hV= 0.31 and h2B= 0.57. `Kunduru 1149` was the only parent having gamma-gliadin 45 + omega gliadin 35 bands as revealed by electrophoretic patterns of the parents. The others had 42 + 33,35,38 banding pattern. In `Fj` regardless which parent was used as female both 42 and 45 bands has appeared in this type of crosses. In `F2`, gamma-gliadin bands 42 and 45 are segregating as a single gene alleles. The staining intensity was affected by the female parent. It is also confirmed that gamma-gliadins 42 and 45 are controlled by allelic genes at the same locus. The genetic behaviour of omega-gliadin 35 and triplet were the same as gamma-gliadin 42 and 45. Recombination rate between gamma and omega gliadins are very low. Positive correlations between gamma-gliadins and TKW (r= 0.695**) and vitreousness and protein content (r= 0.668**) have been found. KEY WORDS: Durum wheat, vitreousness, 1000 kernel weight (TKW), protein content, gliadins, additive effect, non-additive effect, non-allelic interaction, dominance, dominance ratio, heritability.