Orta Anadolu şartlarında makarnalık buğday ıslahında kullanılabilecek uygun ebeveyn ve melezlerin çoklu dizi (line x Tester) yöntemi ile belirlenmesi

Abstract

öz DOKTORA TEZÎ ORTA ANADOLU ŞARTLARINDA MAKARNALIK BUĞDAY ISLAHINDA KULLANILABİLECEK UYGUN EBEVEYN VE MELEZLERİN ÇOKLU DlZt (Line x Tester) YÖNTEMÎ ÎLE BELİRLENMESİ Süleyman SOYLU Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman : Doç. Dr. Bayram SADE 1998, Sayfa : 206 Jüri : Doç. Dr. Bayram SADE Prof. Dr. Abdülkadir AKÇİN Prof. Dr. Adem ELGÜN Doç. Dr. Muzaffer TOSUN Doç. Dr. Ali TOPAL Orta Anadolu şartlan için uygun makarnalık buğday melez ve ebeveynleri belirlemek amacıyla Konya'da üç makarnalık buğday çeşidi ile 11 makarnalık buğday hata arasında 1993-1996 üretim yılında çoklu dizi yöntemine göre melezlemeler (33 melez kombinasyonu) yapılmıştır. Bu me lezler ebeveynleri ile birlikte 1996-1997 üretim yılında yetiştirilmiştir. Fi bitkileri ve ebeveynler üzerinde tek bitki dane verimi, hasat indeksi, başakta başakcık sayısı, başak uzunluğu, başakta dane sayısı, başakta dane ağırlığı, başak ağırlığı, başak sıklığı, bitki boyu, üst boğumarası uzunluğu, boğum sayısı, bayrak yaprak ayası uzunluğu, genişliği ve alanı, kardeş sayısı, başaklanma süresi, kıştan çıkış oranı, bin dane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, camsılık, ham protein oranı ve kuru öz (gluten) oranı ölçüm, sayım, tartım ve analizleri yapılmıştır. İncelenen özellikler için ebeveyn ve melezlerin çoklu dizi analiz yöntemine göre genel ve özel kombinasyon yetenekleri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri, geniş ve dar anlamda kalıtım dereceleri ortaya konmuştur ve özellikler arası ilişkiler tespit edilmiştir. Tek bitki dane verimi ile danede ham protein oranı özellikleri için eklemeli olmayan gen et kileri, düşük dar anlamda kalıtım dereceleri tespit edilmiştir. Heterosis ve heterobeltiosis değerleri tek bitki dane veriminde pozitif, ham protein oranında ise negatif olmuştur. Bu bilgilerin ışığı altında makarnalık buğdayda verim ve kalite ıslahı çalışmalarında kullanılabilecek uygun ebeveyn ve kombinas yonlar belirlenmiştir. ANAHTAR KELİMELER : Makarnalık Buğday, Çoklu Dizi Analizi, Verim ve Kalite Kompo- nentleri, Genel ve Özel Kombinasyon Yetenekleri, Heterosis, Hete robeltiosis, Kalıtım, Korelasyon.

ABSTRACT Ph.D. Thesis THE DETERMINATION OF SUITABLE PARENTS AND CROSSES IN DURUM WHEAT BREEDING FOR CENTRAL ANATOLIAN CONDITIONS THROUGH LINE X TESTER METHOD Süleyman SOYLU Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Bayram SADE 1998, Page : 206 Jury : Assoc. Prof. Dr. Bayram SADE Prof. Dr. Abdülkadir AKÇÎN Prof. Dr. Adem ELGÜN Assoc. Prof. Dr. Muzaffer TOSUN Assoc. Prof. Ali TOPAL The crosses by line xtester between three durum wheat cultivars and 1 1 lines (33 hybrid combination) were made in 1995-1996 growing season in Konya in order to determine suitable durum wheat combinations and parents for Central Anatolian conditions. These crosses and parents were grown in 1996-1997 growing season. Grain yield per plant, harvest index, number of spikelet per skipe, spike lenght, spike density, plant height, lenght of uppermost internode, flag leaf lenght, width and area, number of tiller, heading date, winter survial ratio, thousand kernel weight, hectolitre weight, yellow berry, crude protein and gluten contents were measured, counted, weighted and analysed in all parents and their hybrid progenies. General and spesific combining ability, heterosis and heterobeltiosis, broad and narrow sense heritability of parent and crosses were calculated by using the line x tester method. Non-additive gene effects and low narrow sense heritability degrees were estimated for both grain yield per plant and crude protein content of grain. The values for heterosis and heterobeltiosis were found to be negative in crude protein content of the grain while they were positive in grain yield per plants. As a result suitable combinations and parents to be used in yield and quality breeding studies in durum wheat were determined. KEY WORDS : Durum Wheat, Line x Tester Analysis, Yield and Quality Components, General and Spesific Combination Ability, Heterosis, Heterobeltiosis, Heritability, Correlation.