Türkiye`de yaygın büyük toprak gruplarında azotlu gübrelerden meydana gelen kayıplar üzerine araştırmalar

Abstract

ÖZET DOKTORA TEZİ TÜRKİYE'DE YAYGIN BÜYÜK TOPRAK GRUPLARINDA AZOTLU GÜBRELERDEN MEYDANA GELEN KAYIPLAR ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Haydar POLAT Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim Dalı Danışman: Prof Dr. Fethi BAYRAKLI 1999, Sayfa:155 Jüri: Prof. Dr. Fethi BAYRAKLI Prof. Dr. Kemal GÜR Prof. Dr. Ali GÜLÜMSER Prof. Dr. Ahmet KORKMAZ Doç. Dr. Nutullah ÖZDEMİR Bu çalışmada Konya ekolojik şartlarında altı farklı toprağa iki farklı dozda uygulanan üre, amonyum nitrat (AN), amonyum sülfat (AS) ve diamonyum fosfat (DAP) gübrelerinden amonyak (NH3-N) uçması şeklinde cereyan eden azot kayıplarının ve laboratuvar şartlarında yine aynı deneme desenine göre kurulan deneme ile amonyum (NH4-N) ve nitrat (NO3-N) yıkanması şeklinde meydana gelen azot kayıplarının miktarı ve ayrıca kayıplar ile toprakların ve topraklardan elde edilen süzüklerin bazı özellikleri arasındaki ilişkiler araştırılmıştır.Araştırma sonuçlarına göre amonyak uçması üzerine toprak çeşidi, gübre çeşidi ve gübre dozlarının etkileri önemli (p<0.01) bulunmuştur. Amonyak uçması bakımından Ereğli organik toprağı (6.8 kg/dekar), DAP* gübresi (4.8 kg N/dekar) ve gübre dozu olarak da 45 kg N/da dozu daha yüksek (p<0.01) değerler vermiştir. En yüksek amonyak uçması Ereğli toprağında, üre gübresinin 45 kg N/da dozunda(10.3 kg N/dekar) meydana gelmiştir. Amonyak kayıpları özellikle organik ve kireçli-kahverengi topraklarda en yüksek (sırasıyla ortalama 6.8 kg N/dekar ve 5.1 kg N/dekar), buna karşılık asit tepkimeli kırmızı-sarı podzolik toprakta en düşük (1.2 kg N/ dekar) bulunmuştur. Gübre ve toprak çeşitlerinin ortalaması olarak amonyak kayıpları dekara 3.6 kg N kadardır. Gübrelerden en yüksek amonyak kayıpları dekara 4.8 ve 4.6 kg N ile sırasıyla DAP ve AS'tan olmuştur. Yapılan istatistiksel değerlendirmelerin sonuçları toprakların ve gübrelerin ortalaması olarak toplam azot kayıplarının % 61'nin nitrat yıkanması, % 28'inin amonyak uçması ve % ll'nin ise amonyum yıkanması şeklinde olduğunu göstermektedir. Laboratuvarda yürütülen azot yıkanması araştırmalarının sonuçlarına göre; amonyum yıkanması üzerine büyük toprak gurubu, gübre çeşidi ve gübre dozlarının etkileri önemli (p<0.01) bulunmuş olup, amonyum yıkanması bakımından en yüksek kayıplar(2.6 kg N/dekar) Ereğli organik toprağı, AS* gübresi(1.5 kg N/dekar) ve 45 kg N/da olarak uygulanan gübre dozunda (1.9 kg/dekar) tespit edilmiştir. Bütün gübrelerin ortalaması dikkate alındığında; Samsun'dan alınan Vertisol topraktan dekara 10 kg N'a eşdeğer N03 yıkanması olmuştur.. AN: Amonyum nitrat. AS: Amonyum sülfat. DAP: Diamonyum fosfat nGübreler içerisinde ise en yüksek nitrat kaybı dekara 11.2 kg N eşdeğer N03 olarak AN gübresinden olmuştur. Nitrat kayıpları yönünden Vertisol,Kireçsiz-Kahve, Organik ve Kırmızı Akdeniz topraklarında dekardan 8.9-10 kg N arasında ve birbirlerine çok yakın değerlerde nitrat kaybı olmuştur. Azotlu gübreler içerisinde üzerinde çalışılan büyük toprak guruplarının ortalaması olarak en yüksek N03-N kayıpları sırasıyla AN (11.2 kgN/dekar,Üre (8.7 kgN/dekar) gübrelerinden, en düşük kayıp ise 5.8 ve 5.9 kgN/dekar ile sırasıyla AS ve DAP'tan olmuştur. Gübre dozu 15 kgN/dekardan 45 kgN/dekara çıkarıldığında nitrat kaybı ortalama 5.1 kgN/dekardan, ortalama 10.6 kgN/dekara çıkmıştır. Diğer taraftan nitrat azotu yıkanması üzerine Samsun toprağının, AN gübresinin ve 45 kg N/da dozunun ortalama etkileri % 1 seviyesinde daha yüksek bulunmuştur. En yüksek nitrat yıkanması Tokat toprağında, üre gübresinin 45 kg N/da dozunda tespit edilmiştir. Ayrıca yıkanan toplam azotun % 85' inin nitrat azotu biçiminde olduğu belirlenmiştir. Toprak özellikleri ile kayıplar arasında istatistiki yönden önemli ilişkiler olduğu gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Toprak, üre, amonyum nitrat, amonyum sülfat, diamonyum fosfat, amonyak uçması, amonyum yıkanması, nitrat yıkanması. m

ABSTRACT PhD Thesis NITROGEN LOSSES FROM NITROGENEOUS FERTILIZER APPLIED TO THE SOME GREAT SOIL GROUPS OF TÜRKİYE Haydar POLAT Selçuk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Soil Sciences Supervisor: Prof.Dr. Fethi BAYRAKLI 1999, Page:155 Jury: Prof.Dr. Fethi BAYRAKLI Prof. Dr. Kemal GÜR Prof. Dr. Ali GÜLÜMSER Prof. Dr. Ahmet KORKMAZ Doç. Dr. Nutullah ÖZDEMİR In this study the amount of ammonia volatilization loss from various levels of surface-applied urea, ammonium nitrate (AN), ammonium sulphate (AS) and diammonium phosphate (DAP) was investigated in different six common great soil groups of Turkey under Konya ecological conditions. In addition, the amount of ammonium and nitrate leaching loss from surface-applied urea, AN*, AS* and DAP* and their levels was also investigated in different six soil types under laboratory conditions. * AN: Ammonium nitrate * DAP: Diammonium phosphate * AS: Ammonium sulphate IVAccording to the results, the effect of the factors; such as types of the soil and various form and levels of nitrogeneous fertilizers used used on ammonia volatilization from soil surface were found statistically significant (p<0.01). In the soils; Ereğli organic soil gives the highest values of DAP and 45 kg N/da of fertilizer rate than that of ammonia volatilization from others. Leaching studies under laboratory conditions showed that, effect of the factors; such as soil types and form and levels of fertilizers used, on the ammonium leaching from the soil were found statistically significant (p<0.01). Ereğli organic soil gives the highest leaching values of AS and at rate of 450 kg N/ha than the others for ammonium leaching. The average value of AS nitrogen leached as NH4 was found 14 kgN/ha which is composed 10 % of total loss as ammonia, nitrate and ammonium. Samsun vertisole soil gives the highest leached nitrate values was obtained from ammonium nitrate as 100 kg N03- N/ha at rate of 450 kgN/ha. Furthermore, 85 % of the total nitrogen leached was determined as form of nitrate nitrogen. The relationship between soil properties and amounth of nitrogen leached was also investigated. Key Words: Soil, urea, ammonium nitrate, ammonium sulphate, diammonium phosphate, ammonia volatilization; ammonium leaching, nitrate leaching.