İvriz (Ereğli) kaynağının jeoloji ve hidrojeoloji incelemesi

Abstract

ÖZET Yüksek Lisans Tezi İVRİZ (EREĞLİ) KAYNAĞININ JEOLOJİ VE HİDRO JEOLOJİ İNCELEMESİ Alper KAYITMAZB ATIR Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Güler GÖÇMEZ 2000, sayfa; 94 Jüri: Doç.Dr. Ahmet GÜZEL Yrd.Doç.Dr.Güler GÖÇMEZ Yrd.Doç.Dr. Adnan ÖZDEMİR İvriz kaynağı Konya il merkezinin 150 km doğusunda yer alır. Bu çalışmada yaklaşık 150 km2 lik bir alamn jeoloji ve hidrojeoloji incelemesi yapılmıştır. İnceleme alanında Üst Permiyen - Kuvaterner zaman aralığını temsil eden sedimanter, volkanik ve ultramafik kayaçlar yüzeylemektedir. Bölgede Bolkardağı _grubuna dahil olan Dedeköy formasyonu (Üst Permiyen), Gerdekesyayla formasyonu (Alt - Orta Triyas) ve B erendi kireçtaşları temeli oluşturmaktadır. İnceleme alanının en yaşlı birimi Üst Permiyen yaşlı Dedeköy formasyonudur. Yer yer dolomitik kireçtaşı - yarı mermer özelliği gösteren veorta - ince tabakalarıma sunan birimin tabanı, inceleme alanı ve yakın çevrede gözlenememektedir. Oldukça çatlaklı bir yapıya sahip olan Dedeköy formasyonunun üstüne uyumlu olarak Gerdekesyayla formasyonu gelmektedir. Fillit, kalkşist ardalanmasından oluşmaktadır ve birimin yaşı Alt - Orta Triyas olarak belirlenmiştir. Gerdekesyayla formasyonunun üstüne yine uyumlu olarak Berendi kireçtaşı gelmektedir. Formasyon koyu mavimsi gri renkli, kalın tabakalı dolomitlerle başlayıp, üste doğru açık gri renkli, orta kalınlıkta tabakalı rekristalize kireçtaşı ile devam eder. Birimin yaşı Üst Triyas olarak belirlenmiştir. Berendi kireçtaşlanmn üstüne uyumsuzlukla gabro, peridotit, diyabaz, serpantinitlerden oluşan ve bölgeye Üst Kretasede yerleştiği düşünülen Alihoca ofiyoliti gelmektedir. Ultramafik kayaçlar üzerine uyumsuzlukla gelen Güneydağı formasyonu (Alt Paleosen) taban konglomerası, çörtlü kireçtaşlan ve kalkarenitlerden oluşmaktadır. Güneydağı formasyonunu uyumsuzlukla Alt Paleosen - Orta Eosen yaşlı Halkapınar formasyonu örtmektedir. Konglomera, kumtaşı-şeyl-marn-kumlu kireçtaşı ardalanması, spilitik yastık lav ve volkano sedimanter kumtaşlanndan oluşmaktadır. Ayrıca kireçtaşı olistolitleri içermektedir. Halkapınar formasyonun üstüne uyumsuzlukla sığ deniz ve/veya lagün ortamında çökelmiş jips ve anhidritlerden oluşan Tapir formasyonu (Oligosen) gelmektedir. Üst Oligosen - Alt Miyosen dönemi kiltaşı - marn ardalanması, gölsel killi kireçtaşı ve tabakalı pelmikrtilerle (Kurtulmuştepe formasyonu), Alt - Orta Miyosen dönemi ise kalın, çapraz tabakalı kumtaşlan (Aktoprak formasyonu) ile temsil edilmektedir. Çatköy formasyonu (Üst Miyosen), kırmızı killi jipslerden meydana gelmektedir. Üst Miyosen dönemi sonlarında ise killi kireçtaşlanndan oluşan Gelinkayalan formasyonu çökelmiştir. Bütün bu birimler polijenik konglomeralardan oluşan Beştepeler formasyonu (Üst Miyosen - Pliyosen) ile örtülmektedir. En üstte ise Kuvaterner yaşlı Alüvyon ve Yamaç molozu bulunmaktadır.İnceleme alanındaki faylar KB-GD ve KD-GB doğrultuludur. Elek analizi sonuçlarına göre alüvyonu oluşturan malzemenin ortalama tane çapı (dso) =0,48-6 mm, etkili çap (dıo)=0,08-0,45 mm ve düzen katsayısı (Cu) ise 11,25-24,4 arasında değişmektedir. İnceleme alanında bulanan kaynaklardan alınan numunelerin kimyasal analizleri neticesinde yapılan Schoeller diyagramına göre sular aynı kökenlidir. İnceleme alanında bulunan İvriz kaynağının debisi 1 1 m3/sn dir Kaynakların sıcaklıkları 14-16 °C arasındadır. Kaynaklar çevresinde, korumaya yönelik, birbirini çevreleyen kuşaklar şeklinde 3 koruma zonu önerilmiştir. Her zon içinde yer alan kirletici unsurlar değerlendirilerek korumaya yönelik önlemler belirlenmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Debi, karstik kaynak, ikincil gözeneklilik, koruma alanı. ııı

ABSTRACT Master Thesis GEOLOGY AND HYDROGEOLOGY INVESTIGATION OF İVRİZ (ERE?Lİ) SPRING Alper KAYITMAZB ATIR Selçuk Universitiy Gradute School of Natural and Applied Sciences Department of Geology Engineering Supervisor: Assist. Prof. Dr. Güler GÖÇMEZ 2000, page 94 Jury: Assoc. Pr. Dr. Ahmet GÜZEL Assist. Pr.Dr.Güler GÖÇMEZ Assist. Pr. Dr. Adnan ÖZDEMİR The İvriz spring is 150 km far away from Konya. The aim of the present study is to explain the.geological and hydrogeoligical structure of an area of about 150km2. The units cropping out in the study area are composed of sedimentary, volcanic and ultramafic rocks and their ages lie in between the time interval of late Permian and Kuvaterner. The late Permian-aged Dedeköy Formation, the Early-Middle Triassic Gerdekesyayla Formation, and Berendi kireçtaşlan, all belonging to the Bolkardağ Group, form the basement of the region. The Dedeköy Formation, which is the oldest unit of the investigation area, is made of mainly, medium-thin bedded dolomitic limestone with highly fractured semi-marble character. The base of this unit is not exposed in the study area. But it is `conformably overlained by the Gerdikesyayla Formation. The Gerdekesyayla Formation consists of phyllite interbedded with calc-schist and its age is Early-Middle Trias. It is also conformably overlained by the Berendi limestones. The formation begins with, dark ^gray coloured,thick- IVbedded dolomits from the bottom, and it goes with light gray coloured, medium-bedded crystallized limestone through the top. The age of the unit is Late-Trias. Alihoca ophiolite, which is made up of gabbro, peridotite, diabase and serpantinite and whose emplacement time to the basin is thought to be Upper Cretaceous, unconformably overlies the Berendi kireçtaşlan. Güneydağı Formation (Lower Paleocene) consists of mainly of three different lithologies. These are basal conglomerate, cherty limestone and calcarenite. Güneydağı Formation is unconformably covered by Halkapinar Formation XPaleocene-Middle Eocene) which is composed of conglomerate, shale, sandstone and marl alternation, spilitik pillov lava and volkano sedimantry sandstones. It also consists of limestone olistoliths. Halkapinar Formation is unconformably overlained by Tapir Formation (Oligocene) which consists of anhydrite and_gypsum and has deposited in a shallow marine and/or. shallow lagoon environment. Upper Oligocene-Lower Miocene time interval is represented by Kurtulmustepe Formation comprising gray coloured claystone and marl alternation with clayey limestones and bedded pelmicrite. This unit is covered by Aktoprak Formation which is Lower-Middle Miocene aged and composed olcross-bedded sandstones. Çatköy Formation of Upper Miocene age is made up of red coloured clayey gypsum. It has deposited in a shallow ephemeral lake and/or playa environment. At the end of Upper Miocene time, Gelinkayalan Formation containing cream coloured fossiliferrous clayey limestone has deposited. This formation was overlained by the youngest unit Beştepeler Formation consisting of loosely packed poligenic conglomerate. And There is alluvium and talus deposits of kuvaterner age at the top. Direction of the faults in the invesetigation area is Nw-Se and Ne-Sw. According to the results of screen analysis, the average diameter of the units changes between (d(50)). 0,48 and 6 mm, the effective diameter ((dlO)) changes between 0,08 and 0,45 mm and regularity coefficient changes(Cu) changes between. 1 1,25 and 24,4.According to Schoeller diagram,which was made as a result of the chemical analysis of the samples which were taken from the sources in the investigation area, sources are same origin. İvriz source, which is in the investigation area, has a discharge rate of 1 1 m3/sec. Warmth of the sources is between 14 and 16 C. Three successive protection zone around the springs were proposed. Potential pollution sources in each zone were assessed and some measures were recommended against pollution. KEY WORDS: Discharge rate, karstic source, secondary porosity, protection zone, VI