Dikkat ve ketlemenin davranış, beyin elektrofizyolojisi ve kişilik ölçümleriyle ilişkisi: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri gösteren ve göstermeyen gruplar üzerinde bir çalışma

Abstract

Bu tez çalışmasında herhangi bir psikiyatrik tanı almamış genç yetişkinlerle çalışılmıştır. Araştırmanın ilk amacı dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri gösteren ve göstermeyen grupları davranış, elektrofizyoloji, psikopatoloji ve çocukluklarındaki dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri açısından karşılaştırabilmektir. İkinci amacı ise DEHB belirtilerini hangi davranışsal ve Olay İlişkili Potansiyel (OİP) bileşenlerinin yordayacağının ortaya konmasıdır. Bu amaçlar doğrultusunda araştırmanın birinci aşamasına Hacettepe Üniversitesi'nin çeşitli bölümlerinde okuyan 232 genç yetişkin katılmıştır. Bu aşamada katılımcılara erişkinlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtilerini ölçmek için geliştirilmiş Erişkin Dikkat Eksikliği Bozukluğu / Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEB/DEHB) Ölçeği, çocukluktaki dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtilerinin yetişkin tarafından geriye yönelik değerlendirilmesini içeren Wender-Utah Derecelendirme Ölçeği, bireyin kişisel ve toplumsal uyumunu değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş olan Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri-2 (MMPI-2) ve el tercihini belirlemek amacıyla geliştirilmiş olan El Tercihi Anketi uygulanmıştır. Erişkin DEB/DEHB Ölçeği'nin bu örneklem grubundaki faktör yapısını görmek amacıyla Temel Bileşenler Analizi uygulanmıştır. Analiz sonuçlarına göre bu ölçeğin Dikkat Eksikliği Bölümü ve Aşırı Hareketlilik/Dürtüsellik Bölümü toplam puanı kullanılarak katılımcılar dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri gösteren (DEHB+) ve göstermeyen (DEHB-) olarak iki uç gruba ayrılmıştır. Bu uç grupların içinden seçilen, sağ elini kullanan 16 DEHB- ve 17 DEHB+ grubunda olan katılımcı elektrofizyolojik dikkat ve ketleme görevleri için laboratuvar çalışmasına dahil edilmiştir. Dikkatin ve ketlemenin değişik türlerini ölçmek üzere geliştirilmiş, literatürde sıklıkla kullanılan ve DEHB'de bozulan bilişsel süreçler hakkında bilgi elde etmeyi sağlayan bu görevler Stroop Görevi, Yap-Yapma Görevi, Bileşik Uyarıcı Görevi, Durdurma Görevi ve Seçici Dikkat Görevi'dir. Elektrofizyolojik kayıtlar altında elde edilen davranışsal analizlerin sonuçlarına bakıldığında karmaşık görevlerde DEHB+ grubunun daha çok hata yaptığı görülmüştür. Fakat tepki süreleri açısından bakıldığında DEHB- grubu ile DEHB+ grubu arasında hiçbir görevde anlamlı fark ortaya çıkmamıştır. Olay-ilişkili potansiyellere ilişkin grafikler incelendiğinde DEHB- grubu ile DEHB+ grubu arasında farklılıklar göze çarpmaktadır. Genel olarak bakıldığında DEHB+ grubunun ilk başta daha çok çaba harcadığı fakat sonradan daha üst bilişsel işlemlere sıra geldiğinde dikkatle ilişkili kaynaklarını göreve yönlendirmekte zorluk çektiği görülmüştür. Fakat her iki grubun genlik ve latans değerlerine ilişkin ortalamalar istatistiksel olarak karşılaştırıldığında farklılığın sadece bazı zirve değerleri için ortaya çıktığı görülmüştür. Burada en önemli bileşenin P200 zirvesinin genliği olduğu bulunmuştur. Olay-ilişkili osilasyon bileşenleri açısından değerlendirildiğinde iki grup arasında sadece Seçici Dikkat görevinde teta bandında farklılık ortaya çıkmıştır. DEHB+ grubunda teta aktivitesi daha yüksek bulunmuştur. DEHB+ grubunda teta aktivitesinin yüksek bulunması düşük genel uyarılmışlık düzeyi denencesini desteklemektedir. Kişisel ve toplumsal uyumu ölçen MMPI-2'den elde edilen analiz sonuçları DEHB+ grubunun psikopatolojiye daha yakın puanlar aldığını ortaya koymuştur. Ayrıca DEHB+ grubundaki katılımcılar çocukluktaki dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerine yönelik daha çok belirti bildirmişlerdir. Araştırmanın ikinci amacına yönelik olarak, ketlemede önemli olan P200 zirvesinin genlik değerleri ile P300 zirvesinin latans değerleri kullanılarak aşamalı regresyon analizleri yapılmıştır. Regresyon analizine dahil edilen değişkenler seçilirken varyans analizi bulguları esas alınmıştır. Aynı zamanda alanyazında önemli olduğuna işaret edilen değişkenler analize dahil edilmiştir. Bu analiz sonucunda en önemli OİP bileşeninin Seçici Dikkat görevindeki mavi üçgene verilen P200 zirvesine ait genlik değerleri olduğu bulunmuştur. Aynı analiz en önemli davranışsal değişkenler için tekrar edilmiştir. Burada anlamlı bir fark ortaya çıkmamıştır. Regresyon analizlerinde cinsiyet ve fakülte etkisi kontrol edilmiştir. Bu bulgular seçici dikkat görevindeki P200 zirvesinin genliğinin DEHB- ve DEHB+ gruplarını ayırmak amacıyla kullanılabileceğini göstermektedir. Bu araştırma sonuçlarının uygulamalı alanlarda çalışanlar için yararlı olacağı düşünülmektedir.

The sample of the present dissertation is young adults who do not have any psychiatric diagnosis. The aim of the study is twofold. The first aim of the study is to compare behaviors, electrophysiological measures, psychopathology and childhood attention deficit hyperactivity disorder symptoms of participants who have and have not Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD+ and ADHD- groups, respectively). The second aim of the study is to determine the behavioural and event-related potential (ERP) predictors of ADHD symptoms.Participant for the first phase of the study was 232 young adults who are attending different departments in Hacettepe University. Adult ADD/ADHD DSM IV- Based Diagnostic Screening and Rating Scale, Wender-Utah Rating Scale, Minnesota Multiphasic Personality Inventory-2 (MMPI-2) and handedness scale were administered to all participants in the first phase. Using the findings from the factor analysis of the Adult ADD/ADHD Scale, the sample divided into ADHD+ and ADHD- groups. 16 right-handed participants from the ADHD- group and 17 right-handed participants from the ADHD+ group were recruited for the electrophysiological attention and inhibition tasks. To assess attention and inhibition Stroop, Go-NoGo Task, Summation Task, Stop Task and Selective Attention Task were used. In general, the results indicated that ADHD+ group made much more mistakes on complicated tasks. In terms of reaction times, no significant difference were observed between two groups of participants. The graphics of the event related potentials revealed differences between groups. ADHD+ participants seem to spend more effort at first, but later they had difficulty orienting their attentional sources to tasks requiring higher cognitive processes. Comparing amplitude and latency scores of the groups revealed that P200 was the most important peak predicting ADHD symptoms. Comparing the ERP recordings, the only difference between two groups was on the theta band in Selective Attention Task. The theta activity was high in ADHD+ group and this finding is consistent with the general arousal hypothesis. The comparison of the MMPI-2 scores of both groups revealed that the mean psychopathology scores of the ADHD+ group is higher than the ADHD- group. Participants of the ADHD+ group also reported more childhood ADHD symptoms.Consistent with the second aim of the study, hierarchical regression analysis were conducted on ADHD symptoms. Results of the hierarchical regression analysis showed that the most important ERP component for the selective attention task was the P200 amplitude value of the blue triangle stimuli. The same analysis for the behavioral variables did not revealed a significant result. This findings suggested that P200 amplitude can be used to distinguise between ADHD+ and ADHD- participants. Theoretical and practical implications of these results are discussed with respect to the literature.