19. yüzyılda İngiltere`nin Türkistan siyaseti

Abstract

Türkistan hanlıklarının on dokuzuncu yüzyıldaki siyasi durumları, İngiltere'nin bölgeye dair yürüttüğü politikalar ve Rus-İngiliz mücadelesi, hem bölge hem de Türk Dünyasının yeniden yapılanması sürecini derinden etkilemiştir. Türk dünyasının kadim yurdunda yaşanan gelişmeler bir taraftan bölgedeki hanlıklarının işgaline zemin hazırlarken diğer yandan da dünyanın başka bölgelerinde yaşayan Türklerle Türkistan arasındaki münasebetleri asgariye indirmiştir. Bu yüzyılda dünya siyasetinin belirleyicilerinden biri olan İngiltere bu konumunu güçlendirmek veya en azından muhafaza etmek adına Hindistan'dan Ortadoğu'ya, Asya-Pasifik'ten Orta Asya'ya kadar dünyanın birçok bölgesiyle temas halinde olmuştur. Genellikle diğer aktörlerle mücadele ekseninde yürüyen bu politikaya Türkistan bölgesi bağlamında baktığımızda, Hive, Hokand, Buhara Hanlıkları ile İngiltere'nin kurduğu yoğun diplomatik, askeri ve ekonomik ilişkiler ve bölge üzerinde Rusya ile olan nüfuz mücadelesi göze çarpmaktadır. İngiltere on dokuzuncu yüzyılda Avrupa ile olan münasebetlerini çoğu defa asgariye indirmiş ve yüzünü deniz aşırı ülkelere çevirmiştir. Böylece 1837'den 1901'e kadar hüküm süren Kraliçe Victoria zamanında, büyük İngiliz İmparatorluğu düşüncesi pekiştirilmiş, bu imparatorluğun çekirdeği hükmündeki Hindistan'a giden hemen hemen bütün yollar ele geçirilmiştir. İngiltere'nin adeta yalnızlaşarak büyüdüğü bu yüzyılda muhatap olduğu İrlanda sorunu ve işçi isyanları, demokrasi arayışları gibi dâhili problemlerle uğraşması Rusya ve Almanya karşısında daha ihtiyatlı ve pasif bir siyaset izlemesine sebep olmuştur. İngiltere açısından sıkıntılı olan bu süreçte Almanya birliğini kurmuş, Rusya Karadeniz'deki hâkimiyetini pekiştirmiş, kendilerini savunacak kudrete malik olmayan Türkistan hanlıkları ise Rus işgaline muhatap olurken, İngiltere bölgeden çekilmek zorunda kalmıştır.Anahtar Sözcükler: Türkistan, İngiltere, Rusya, Hive, Hokand, Buhara.

Political landscape of the Turkestan Khanates during the nineteenth century, the policies that England carried out regarding that region and Russo-Anglo struggle over it influenced the process of reorganization of both the region and the Turkic World deeply. Developments emerged on the old land of the Turks both prepared the ground for the occupation of the khanates by Russian forces and limited the relations of Turkistan with the Turks living in the other parts of the world. In this century England, having already become one of the determinants of the world politics, remained in touch with several parts of the world from India to Middle East, Asia-Pacific to Central Asia in an attempt to strengthen her position or at least preserve her existence. When we analyze - within the context of Turkestan - the policy that was pursued on the axis of a struggle with other actors, intense diplomatic, military and economic relations which England established with the Khanates of Khokand, Bokhara and Khiva; and its struggle with Russia for influence in Turkestan draw the attention. In the nineteenth century, England minimized its relations with Europe and diverted her attention towards overseas territories. Therefore, during the reign of Queen Victoria which covered the period between 1837 and 1901, the idea of Great Britain Empire was intensified. England occupied nearly all the ways to India which was seen as the core of the Empire. Some internal affairs that England had to deal with during this century, as the Ireland issue, laborer rebellions and quest of democracy caused England to follow a more provident and passive policy against Russia and Germany. During this process, while England had to withdraw from the region, Germany had established her unity, Russia had reinforced its dominance over the Black Sea and Khanates of Turkestan had become the object of Russian occupation.Key Words: Turkestan, Britain, Russia, Khiva, Khokand, Bokhara.