18. Yüzyılda Mısır`da şeyhü`l-beledlik

Abstract

Bu tez, 18. asırda Kahire'de idareyi iktisab eden güçlü Memlûk beylerine verilen pâye olan şeyhü'l-beled tabirinin tanımı, tarihi arka planı, görev muhtevası ve etki alanını merkez-çevre ilişkileri bağlamında ele almaktadır. Birinci bölümde 18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda âyan ve eşrafın ortaya çıkışını sağlayan iktisadî-idarî değişimler ele alınmakta ve Mısır'da önemli rol oynayan âyan grubu olan ve Mustafa Kâhya el-Kazdağlı tarafından kurulan Kazdağlı hânesi de incelenmektedir. Diğer taraftan, bu bölümde şeyhü'l-beledlik müessesesinin hem devrin vakanüvisleri, seyyahları hem de Mısır tarihinin modern uzmanları tarafından tanımı, ilk ne zaman ve kimin için kullanıldığı ve tarihsel kökenleri hususundaki görüşleri tartışılmakta ve Kahire'de şeyhü'l-beled olan bir Memlûk beyi'nin görev muhtevası ortaya konmakta, bu muhtevanın sadece Kahire'yi değil bütün Mısır'ı kapsayacak genişlikte olduğu da vurgulanmaktadır. İkinci bölümde, Osmanlı arşiv belgelerinden hareketle mezkûr yüzyılda şeyhü'l-beledlik pâyesine erişen Memlûk beyleri etraflı biçimde açıklanmakta, bu beylerin yükseliş mücadeleleri ve zevalleri ile beraber Kahire eksenli Mısır eyaletinin tarihine de ışık tutulmaktadır. Bu bölümde ayrıca, Kahire'de 1798'de Fransa'nın Mısır'ı istilası ve sonrasındaki süreçte şeyhü'l-beledlik makamının sona erişi de incelenmektedir.

This thesis discusses shaykh al-balad concept which arose as the title given to powerful Mamluk Beys who were governing Cairo during 18th century. It discusses about historical background, job description and field of effect, in the context of center periphery relation. In the first chapter, financial and administrative changes which led to rise of ayans and notables in the Ottoman Empire are discussed. Also, Kazdağlı (Qâzdughlî) household, the ayan group which was established by Mustafâ Katkhudâ al- Qâzdughlî is mentioned. This household played an important role in Egypt. In addition in the first chapter, job description of shaykh al-balad concept by the chroniclers, travellers and the modern experts of Egypt history is given. When shaykh al-balad concept is used the first time and for whom it was used and the historical roots are also discussed. Job description of a Mamluk Bey who was shaykh al-balad of Cairo, including not only Cairo but the whole Egypt is also revealed. In the second chapter, Mamluk Beys who reached the title shaykh al-balad during the aforementioned century via the Ottoman archive records are discussed. The struggle of the Beys while they were arising and decadence of them are also examined while enlighting Cairo-focused Egypt province's history. In this chapter, French invasion of Egypt in 1798 is also mentioned. Afterwards, shaykh al-balad concept and how it was terminated is finally discussed.