Kırgızcada isim-fiil cümleleri ve Türkiye Türkçesindeki karşılıkları

Abstract

Elinizdeki tez, Kırgızcadaki bitimsiz isim-fiil cümlelerini ve Türkiye Türkçesindeki karşılıklarını eşzamanlı bakış açısıyla ele alan betimsel bir çalışmadır. Fiil kök ve gövdelerine getirilen isim-fiil işaretleyicisinin fonksiyonu sayesinde isim özelliğine sahip olan, köken itibariyle fiil özelliğini koruyan gramer unsuruna isim-fiil denir. İsim-fiil cümleleri, cümlede hem ad hem fiil işlevinde bulunan belli morfemlerce oluşturulan bağımlı yapılardır. Bu yapılar, bağlı oldukları üst/temel cümlelerde farklı işlevlerde kullanılmakta olup temel cümle içinde özne, nesne, dolaylı tümleç ve yüklem gibi sentaktik görevler üstlenebilirler. Kırgızca, Türk dilleri ailesinin Kuzeybatı (Kıpçak) grubuna dâhil olup Tatarca, Başkurtça, Kazakça, Nogayca, Karakalpakça, Karaçay-Balkarca, Karayca ve Kumukça ile birlikte Aral-Hazar alt grubunu oluşturmaktadır.Diğer Türk dillerinde olduğu gibi Kırgızcada da belli isim-fiil ekleri (-UU/-OO, -mAk/-mOk, -(I)ş, -GAn, -Ar/Or, -GAndIK) ile oluşturulan adlaştırmalara dayalı olarak kurulan isim-fiil cümlelerin, yapısal ve morfolojik özelliklerinin yanı sıra, yüklendikleri değişik sözdizimsel ve semantik görevler de vardır. Bu çalışmada, bu özellikler ve görevler Aydemir'in (2017) teorik yaklaşımı temelinde ayrıntılı olarak betimlenmiştir. Ayrıca bu çalışmada, isim-fiil cümlelerin zamansal yorumu, olgusal olup olmadıkları konusu ve kipsellik değerleri de detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Biz bu isim-fiil cümlelerini, öncelikle Kırgızcada ele alıp daha sonra Türkiye Türkçesindeki işlevsel karşılıklarına değindik. Böylece iki farklı Türk dilinde isim-fiil cümleleri bağlamında tipolojik bir mukayese yapılmış oldu.

This thesis is a descriptive study discussing the infinite noun clauses in Kyrgyz and their Turkish counterparts synchronically. A verbal noun is a grammatical element which possesses the property of a noun thanks to the function of a verbal noun marker added to verbal roots and stems and maintains the nature of a verb. Noun clauses are dependent constructs that are formed by certain morphemes in the function of both noun and verb in the clauses. These structures are used in different functions in the main clause they are connected to, and can assume certain syntactic tasks such as subject, object, indirect complement and predicate in the main clause. Kyrgyz is the member in the northwestern (Kipchak) group of the Turkic language family and constitutes of Aral-Caspian subgroup along with Tatar, Bashkir, Kazak, Nogai, Karakalpak, Karachay-Balkar, Karaim and Kumyk.As it is in other Turkic languages, noun clauses in Kyrgyz formed based on nominalization with certain verbal noun suffixes (-UU/-OO, -mAk/-mOk, -(I)ş, -GAn, -Ar/Or, - GAndIK) have various syntactic and semantic tasks in addition to structural and morphological features. In this study, these properties and tasks are described in detail on the basis of Aydemir's (2017) theoretical approach. Furthermore, the temporal interpretation of noun clauses, whether they are factual or not, and their modality values are discussed in detail in this study. We primarily discussed the noun clauses in Kyrgyz, then addressed their functional counterparts in Turkish. Thus, a typological comparison was made between two different Turkic languages in the context of noun clause.