Hatay`da yetişen bitkilerden elde edilen renkler, haslıkları ve kilim tasarımında kullanımı

Abstract

Türkiye'de kendiliğinden yetişen veya tarımı yapılan birçok bitkinin kök, gövde, yaprak, çiçek, tohum meyve, ince dallar, meyve kabuğu, gövde kabuğu, yumru kabuğu, toprak altı sürgünü gibi aksamı boyama materyali olarak çok eskiden beri kullanılmaktadır. Bitkiler gerek çeşitlerinin fazlalığı, gerekse verdikleri renk yelpazesi açısından doğal boyacılığın önemli ham maddelerinden sayılmaktadır. Bitkisel boyacılık özellikle dokumacılığın yoğun olarak yapıldığı yörelerde gelişmiştir. İpek dokumacılığın geçmişten günümüze kadar yapıldığı illerden biri de Hatay'dır. Hatay'da üretilen ipekli dokumalarda geçmişte bitkisel boya yoğun olarak kullanılırken günümüzde kimyasal boyadan yararlanılmaktadır. Ayrıca 18-19. yüzyıllarda kilim dokumacılığının özellikle Reyhanlı ilçesinde yapıldığı fakat son yıllarda bu sanatla uğraşılmadığı tespit edilmiştir.Bu tezde, yörede özellikle endemik olmayan doğada kendiliğinden yetişen ve tarımı yapılan 15 bitki (ceviz, defne, katırtırnağı, kökboya, menengiç, meyankökü, murt, nar, portakal yaprağı ve meyve dış kabuğu, soğan, sumak yaprağı ve meyvesi, yarpuz ve zeytin), yün kilim ipliklerine göre %100 oranında alınarak mordansız ve 5 farklı mordan (alüminyum şap, tartarik asit, kalay klorür, sodyum klorür, potasyum bikromat) kullanılarak toplam 90 boyama yapılmıştır. 1 saatlik kaynatma sonucunda sıcak ekstrakt elde edilmiş, ön mordanlama yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen renkler subjektif yöntemlerle değerlendirildiğinde sarı, kahverengi, krem-bej, kırmızı, yeşil ve bu renklerin tonları elde edilmiştir. Objektif olarak değerlendiğinde dE değerlerinin en düşük sonucunu portakal meyve dış kabuğunun mordansız boyanması sonucunda 5,59; en yüksek sonucunu ise soğan bitkisinin yumru dış kabuğunun kalay klorür ile mordanlanması sonucunda yapılan boyamalarda 35,76 değerleri bulunmuştur. Elde edilen bu renklerde ışık haslığı 1ile 6, sürtünme haslığı 1 ile 4-5, yaş su damlası haslığı 2 ile 5, kuru su damlası haslığı ise 4-5 ile 5 arasında değerler olduğu belirlenmiştir. Ayrıca elde edilen bu renkli ipliklerle, yöreye ait dokumalardan örnek alınarak tasarlanan 70x100 cm. ebadında 10 adet kilim dokunmuştur. Bu kilimlerde kullanılan teknik, renkler, motif ve kompozisyon özellikleri açıklanmıştır.

Grows spontaneously or many plant roots cultivated in Turkey, stems, leaves, flowers, seeds of fruit, twigs, fruits, bark, stem bark, tubers shells, land has been used for the past many as six exile as parts coloring material. Excess of the required kinds of plants, is considered the most important raw material for natural dyeing range of colors they gave. Vegetable dyeing is particularly advanced in areas where intensive weaving. Silk weaving is one of the provinces in which up to the present from the past is Hatay. Past vegetable dyes on silk fabric produced in Hatay are utilized extensively used nowadays dye chemicals. In addition, 18-19. of the century, especially in rug weaving was done in the Reyhanlı district have been identified in recent years but not this art dealing.In this thesis, the region especially grows spontaneously in non-endemic nature and were cultured 15 plants (walnut, laurel, broom, madder, turpentine, licorice, murti, pomegranate, orange leaves and fruit shell, onion, sumac leaves and fruit, mint and olives ), based on %100wool carpet yarns and 5 based mordant mordant (aluminum alum, tartaric acid, stannous chloride, sodium chloride, potassium bichromate) is made using a total of 90 staining. 1 hour boil the hot extract is obtained, the front mordanting method is used. When results are evaluated by subjective methods colors yellow, brown, cream-beige, red, green and shades of these colors were obtained. When the lens as a result of the values measured at the lowest result mordant dyeing of orange fruit shell 5,59; The highest result of the onion plant tubers in painting the outer shell made of tin chloride values were found as a result of mordanted with 35,76. The resulting light fastness of the color 1-6, 1 to 4-5 fastness, wet fastness 2 -5 drops of water, and dry water drop fastness was determined values between 4-5-5. Moreover, such colored yarn obtained fabric designed by taking samples from the region of 70x100 cm. 10 rugs are woven in size. These rugs in the used techniques, colors, motifs and compositions are described features.