Çatalhöyük`te Şamanizm izleri

Abstract

Çatalhöyük, 1961 yılında James Mellaart tarafından araştırılmaya başlandığı andanitibaren dünyanın en önemli Neolitik Çağ yerleşimleri arasına adını yazdırmıştır. Mimariyapılarından küçük buluntularına kadar hemen her türden kalıntısıyla dönemin düşünceyapısını ve toplumsal hayatı düzenleyen mekanizmaları günümüze taşıyan Çatalhöyük,inanç sisteminin araştırılabilmesi için önemli fırsatlar sunmaktadır.Dini inançlar, tarih boyunca toplumların sosyo-kültürel yapıları üzerinde etkili olanunsurların başında gelmiştir. Tarih öncesi dönemlerde de bir takım inanç sistemlerinintoplumların yaşantısı üzerinde etkili olmuş olabileceği düşünülebilir. Bu tez çalışması,Çatalhöyük toplumunun sosyo-kültürel hayatını şekillendiren inanç sisteminin`Şamanizm` olabileceği hipotezi üzerine kurulmuştur. Bu nedenle öncelikle Şamanizmve şamanlık konusu derinlemesine araştırılarak konuyla ilgili genel bir çerçevesioluşturulmuştur. Ardından, Şamanizm'in ve ritüellerin arkeolojik kayıtlarda nasılaraştırıldığı konusu ele alınmış, böylece Çatalhöyük'te Şamanizm'in izlerinin tespitedilebilmesi için bir takım kriterler belirlenmiştir. Bunlar arasında şamanların ruhlarlailetişimine aracılık eden duvar resimleri, hayvan-şaman ilişkisine işaret eden karışıkyaratıklar, erk hayvanları, heykelcikler ve davul gibi gürültü yapıcılar başta gelmektedir.Şamanizm ile ilişkilendirilen bu türde buluntuların her biri kontekstleri içerisinde tabakagelişimine göre değerlendirilmiş, bu sayede buluntuların birbirleriyle ilişkisi kurularakŞamanizm açısından dikkat çekici ipuçlarına ulaşılmıştır. Bunun yanı sıra etnografikverilerin referansıyla yorumlama yapılarak buluntuların Çatalhöyük toplumu için neanlama gelmiş olabileceği anlaşılmaya çalışılmış, çeşitli görüş ve öneriler ortayaatılmıştır.Çatalhöyük'te şaman tabanlı bir inancın tespit edilmesi, yoğun sembolik üretimin altındayatan düşünceyi anlamayı, eşitlikçi toplumsal yapının dinamiklerine bir açıklamagetirebilmeyi sağlaması bakımından önem arz etmekte ve Çatalhöyük'ün şamanistikyorumu diğer yaklaşımlardan farklı olarak ele geçen buluntuların anlamlarınıyorumlamaya da imkân vermektedir.Elbette Çatalhöyük toplumunun inanç sisteminin kesinlikle Şamanizm olduğunu söylemeimkânı yoktur. Ancak elde edilen veriler ışığında, atalara ve doğa varlıklarına saygıduyma esasına dayalı bir inanç sisteminin hüküm sürdüğü söylenebilir. Çatalhöyük'tesanat, atalarla iletişim kurma çabasını ve toplumun geçmişle olan güçlü bağlarını ortayakoymakta, Çatalhöyük'ün eşitlikçi toplum yapısının da şaman anlayışıyla örtüştüğügörülmektedir.

Çatalhöyük has been named among the most important Neolithic settlements of the worldsince it was begun to be investigated by James Mellaart in 1961. Çatalhöyük, which relaysits period's thought structure and regulating mechanisms of its social life with almost allkinds of remains from architectural structures to small finds, offers an importantopportunity for the research of belief system.Religious beliefs have been one of the factors that influence the socio-cultural structuresof societies throughout history. It can be considered that a number of belief systems inprehistoric times may have had an impact on social life. This thesis is based on thehypothesis that the belief system that shapes the socio-cultural life of the Çatalhöyükcommunity can be-`Shamanism`. For this reason, firstly Shamanism and shamanicaspects were investigated deeply and a general framework was established. Then, themethod of how Shamanism and rituals were investigated in archaeological records wasexamined and thus some criteria were determined in order to determine the traces ofShamanism in Çatalhöyük. Among there are the wall paintings, which are thecommunication media between shamans with the spirits, the chimaeras (hybrids) thatpoint to the animal-shaman relationships, spirit animals, figurines and noise-makinginstruments like drums. Each of these findings related to Shamanism was evaluatedwithin their contexts and according to the development of layers, thus, the relationshipbetween the finds were established and important clues were obtainedconcerningShamanism. In addition, attempts to understand what the findings might have meant forÇatalhöyük society with the reference of ethnographic data were made and variousopinions and suggestions were presented.The determination of a shaman-based belief in Çatalhöyük is important in terms ofunderstanding the ideas underlying the intense symbolism and providing an explanationfor the dynamics of its egalitarian social structure; the shamanistic interpretation ofÇatalhöyük allows the interpretation of the meanings of the finds unlike other approaches.It is not possible, of course, to say that the belief system of Çatalhöyük society isdefinitely Shamanism. However, in the light of the data retrieved, it can be said that therewas a belief system based on respecting the ancestors and the natural entities. The art inÇatalhöyük reveals its efforts to communicate with the ancestors and the strong ties ofthe society with their past, and the egalitarian social structure of Çatalhöyük seem tocoincide with the shamanism.