Şahinefendi Köyü (Nevşehir) geç antik dönem ve sonrasına ait arkeolojik kalıntılar

Abstract

Doktora tez çalışmasının konusunu Şahinefendi Köyü (Nevşehir) Geç Antik Dönem ve sonrasına ait arkeolojik kalıntılar oluşturmaktadır. Şahinefendi Köyü Nevşehir ili Ürgüp ilçesi sınırları içerisindedir. Arkeolojik kalıntılar köyün hemen güneyinde, Damsa Çayı'nın kaynak noktasına yakın, köylülerce `Örencik` olarak adlandırılan mevkide bulunmaktadır. Nevşehir Arkeoloji Müzesi tarafından 2002-2005 ve 2010-2011 tarihleri arasında gerçekleştirilen kazılar sonucunda ortaya çıkarılan yerleşim yerinde dini yapılar, hamam, konutlar ve mezarlar bulunmaktadır. Yerleşim yerinin ne zaman kurulduğu ve hangi dönemlerde yerleşim gördüğü, yerleşimin karakteri, lokalizasyon sorunu, yerleşim yerindeki mekanların işlevleri ve işlev değişiklikleri tezde değerlendirilmiştir. Tez çalışmasında ayrıca Roma ve Erken Bizans dönemlerinde bölgenin idari yapısı ile ilgili olarak Kapadokya'ya has bir kurum olan ve imparatorluk mülklerinin idaresini sağlayan `Comes domorum per cappadociam` ile bölgede Hıristiyanlık'ın yayılması ile ortaya çıkan khorepiskopoilik kurumları da yerleşim yeri ile ilişkilendirilerek ele alınmıştır.Arkeolojik kalıntıların saptandığı bölge Sobesos olarak adlandırılmakla birlikte, bu yerleşimin Sobesos olduğuna dair yazılı bir veri bulunmamaktadır. Şahinefendi yerleşimi yapmış olduğumuz tarihlendirmeye göre ilk evresinde M.S. 4. yüzyılda yerleşim görmüştür. İlk evreye tarihlendirdiğimiz ve I numaralı villa olarak adlandırdığımız yapı yerleşimin güneyinde bulunmaktadır. İki katlı olan yapı dönemin üst sınıf konutlarında bulunan özelliklere sahiptir. Yapı ikinci evresi ile birlikte kilise olarak kullanılmış, aynı dönemde yapının etrafında bir mezarlık alanı oluşmaya başlamıştır. Üçüncü ve son evrede ise yapının atriumuna tek nefli bir şapel inşa edilmiştir. I numaralı villanın güneyinde mezarlık şapeli olarak adlandırdığımız avlulu tek nefli bir başka şapel daha bulunmaktadır.Yerleşimde I numaralı villanın kuzeyinde II numaralı villa yer almaktadır. Günümüze avluya ve doğusundaki mekanlara ait kalıntılar ulaşmıştır. II numaralı villa ile aynı dönemde Geç Antikçağ'da yaygın olarak uygulanan sıra tipi bir hamam inşa edilmiştir. II numaralı villa ve hamam daha sonraki evrelerde çeşitli değişikliklere uğrayarak kullanılmıştır. Bu yapıların dışında yerleşimde yeni mekanların inşa edilmiş olduğu da görülmektedir.Kapadokya Bölgesi'nde Geç Antik Döneme ilişkin arkeolojik verilerin azlığı Şahinefendi yerleşimini önemli kılmaktadır. Bu nedenle yerleşim yeri bir bütün olarak ele alınarak tez kapsamında değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Kapadokya, Geç Antik, Bizans, Sobesos, İmparatorluk Mülkleri, Khorepiskopoi

This dissertation focuses on the archeological remains from late antique to the later periods in Sahinefendi Village (Nevsehir). Sahinefendi Village is located in Urgup, Nevsehir. Archeological remains are located on the south side of the village, close to the spring of the Damsa River. This place is called `Orencik` by the villagers. Religious buildings, public baths, houses and graves were discovered in the residential area as a result of the excavations performed by Nevsehir Archaeology Museum between 2002-2005, and 2010-2011. The period in which the village had been constructed and occupied by the villagers, the characteristics of the settlement, the problem of the localization, and the functionality of the buildings in the village throughout that period are evaluated in the dissertation. Furthermore, `Comes domorum per cappadociam`, a foundation specific to Cappadocia that manages the imperial properties in the Roman and Early Byzantine periods, was a subject of evaluation. Here with,the institutions of chorepiscopoi that evolved with the spread of Christianity were dwelt upon with respect to the administrative structures of the residential area.The location where the archeological excavations were carried out is called Sobesos. However, there exist no written document that confirms this name. Accourding to our evaluations Sahinefendi Village was first occupied in the fourth century A.D. The structure that could be dated to the first building phase and to which we refer as no. I is situated in the south part of the village. This two-storied building displays the features of the other upper-class buildings in the same area. The building was used as a church in its second phase and around it was formed a graveyard. In the third and last phase, a single-naved church was built in the atrium of the building. To the south of the building no. I, there exists another single-naved chapel with an atrium, to which we refer as a cemetery chapel.Building II is placed to the north of building I in the residential area. Today visible are the remains of the atrium of the building no. II and of some other buildings to its east. The line-style public bathhouse, as a common type in Late Antiquity, must also date to the same period. Building II and the public bathhouse were used with some modifications during later phases. It is also observed that other new structures were built in the village.The lack of archeological data on the region of Cappadocia in Late Antique period makes Sahinefendi Village extremely important. To this respect, the dissertation aims a thorough consideration and evaluation on the village and its residential area.Keywords: Cappadocia, Late Antiquity, Byzantine, Sobesos, Imperial Properties, Chorepiscopoi.