Psikolojik ve davranışsal kontrolün ergenin davranış problemleri ile ilişkisi: Ergenin ebeveyn kontrolüne ilişkin değerlendirmelerinin aracı rolü

Abstract

Araştırmanın temel amacı, annelerin kontrol uygulamaları ile ergenin davranış problemleri arasındaki ilişkiyi açıklayan mekanizmaları incelemektir. Bu bağlamda, ilk olarak psikolojik ve davranışsal kontrol uygulamaları ile davranış problemleri arasındaki ilişkide ergenin bu uygulamalara yönelik bilişsel ve duygusal değerlendirmelerinin aracı rolü araştırılmıştır. İkinci olarak, sözü edilen ilişki örüntüsünde ebeveyn sıcaklığının, ergenin mizacının ve kontrol uygulamalarına yönelik meşruluk algısının düzenleyici rolü incelenmiştir. Üçüncü olarak, tüm bu ilişki örüntülerinin ergenin cinsiyetine göre farklılaşıp farklılaşmadığı araştırılmıştır. Araştırmaya Ankara il merkezindeki ortaokul (7. ve 8. sınıflar) ve liselerde (9. sınıflar) öğrenimlerine devam eden 689 ergen (Ort. = 13.95; S = .94, %59.7'si kız) ve annesi katılmıştır. Hem ergenlere hem de annelere psikolojik ve davranışsal kontrol uygulamalarına, ebeveyn sıcaklığına ve ergenin içe ve dışa yönelim problemlerine ilişkin ölçekler uygulanmıştır. Bunlara ek olarak, ergenler psikolojik ve davranışsal kontrol uygulamalarına yönelik değerlendirmeleri ve meşruluk algıları ile olumsuz duygulanım mizaç özelliklerini bildirmişlerdir.Araştırma bulguları, ergenlerin psikolojik kontrol uygulamalarına yönelik değerlendirmelerinin, psikolojik kontrol ile içe ve dışa yönelim problemleri arasında kısmi aracı rol oynadığını göstermiştir. Bu ilişkinin ergenin olumsuz duygulanım mizaç özelliğinden bağımsız olduğu ancak anneden algılanan sıcaklığa ve bu uygulamalara yönelik meşruluk algısına göre farklılaştığı bulunmuştur. Bununla birlikte, ergenlerin davranışsal kontrol uygulamalarına yönelik değerlendirmelerinin, davranışsal kontrol ile içe ve dışa yönelim problemleri arasında tam aracı rol oynadığı ortaya konmuştur. Bu ilişkinin ebeveyn sıcaklığından, ergenin mizacından ve bu uygulamalara yönelik meşruluk algısından bağımsız olduğu gösterilmiştir. Ergenin cinsiyetinin ele alınan ilişkilerde düzenleyici bir rol oynamadığı bulunmuştur.Araştırma bulguları, psikolojik kontrol uygulamalarının sıklığı arttıkça daha olumsuz değerlendirildiğine buna bağlı olarak davranış problemlerine yol açtığına işaret etmektedir. Annelerini daha sıcak ve psikolojik kontrol uygulamalarını daha meşru algılayan ergenlerin, bu uygulamaların artışına daha duyarlı oldukları söylenebilir. Ayrıca, davranışsal kontrol uygulamalarının sıklığı arttıkça daha az olumsuz değerlendirildiği ve davranış problemlerini engellemede etkin olduğu ifade edilebilir. Bu sonuçlar, diğer kültürlerde elde edilen araştırma bulguları ve farklı kuramlar çerçevesinde tartışılmıştır.

The goal of the present study was to investigate the mechanisms underlying the association between parental control and adolescent problem behaviors. More specifically, it was aimed to explore (1) the mediating role of adolescents' cognitive and affective appraisals of psychological and behavioral control in this relationship, (2) the moderating role of maternal warmth, adolescent temperament, and adolescents' perceived legitimacy of psychological and behavioral control in the mediating relationships, and (3) whether the pattern of relationships differs as a function of adolescent gender.The sample consisted of 689 7th, 8th, and 9th grade adolescents (Mage = 13.95; SD = .94; 59.7 % girls) and their mothers living in Ankara. Both adolescents and mothers reported on psychological and behavioral control, maternal warmth, and adolescent internalizing and externalizing problems. Adolescents also reported on appraisals of psychological and behavioral control and perceived legitimacy regarding both type of control.Results revealed that appraisals of psychological control partially mediated the relationship between psychological control and internalizing and externalizing behaviors. Moreover, it was demonstrated that perceived maternal warmth and legitimacy of psychological control, but not adolescent negative affect, moderated this relationship. In addition, it was found that appraisals of behavioral control fully mediated the relationship between behavioral control and internalizing and externalizing behaviors. Maternal warmth, adolescent temperament and legitimacy of behavioral control did not moderate this relationship. The pattern of relationships did not change among girls and boys. Taken together, these findings indicate that higher psychological control leads to more negative appraisals, which in turn, results in problem behaviors. Furthermore, results suggest that adolescents who have higher perceptions of maternal warmth or perceive related behaviors as more legitimate are more sensitive to the increase in psychological control. In addition, findings imply that higher behavioral control is interpreted less negatively, and effective at preventing problem behaviors. Findings were discussed based on relevant research and theories.