Bozlak kültüründe folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırma

Abstract

Çalışmada, Orta Anadolu Bozlak Kültürü içerisinde yer alan veteriner hekimliği ve hayvancılığa ait günümüzde yaşayan bilgilerin modern veteriner hekimliği uygulamalarına, uygulamalar içindeki tekniklere, yeni tedavi modelleri açısından komparatif bir tartışma ortamı oluşturularak halk arasında kullanılan bitkisel, hayvansal ve madensel kökenli ilaç hammaddelerinin günümüzde tedavi arayışlarına temel oluşturulması; hayvancılıkla ilgili folklorik uygulamaların ortaya çıkarılarak Türk kültürünün zenginliğine katkı sağlanması amaçlandı. Bu kapsamda Orta Anadolu Bozlak Kültürünün hâkim olduğu Çankırı, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir ve Yozgat illerinde hayvan hastalıkları, tedavileri ve korunma; hayvancılık ve hayvancılık ile ilgili folklorik bilgi ve uygulamalar derlendi.Çalışmanın materyalini bilgi derleme formu yoluyla Orta Anadolu Bozlak Kültürünün hâkim olduğu halktan elde edilen bilgiler oluşturdu. Sözlü materyali, inceleme yapılan yörelerde halk hekimliği uygulayıcıları, hayvan sahipleri, hayvancılıkla uğraşan kişiler, veteriner hekimler ve diğer kaynak kişilerden folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılıkla ilgili sorulardan oluşan ?bilgi derleme formu? kullanılarak elde edilen bulgular oluşturdu. Bilgi derleme formunda folklorik veteriner hekimliği ile ilgili olarak 15, hayvancılıkla ilgili olarak da 20 soru olmak üzere toplam 35 soru kaynak kişilere yöneltildi. Ayrıca sesli kayıt bilgileri anket kod numarası ile veri tabanına aktarıldı. Alan araştırmasında saptanan bazı folklorik materyaller dijital fotoğraf makinesi ile görüntülenerek kayıt altına alındı.Alan araştırması kapsamında Çankırı, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir ve Yozgat illerine ulaşıldı. Çalışmanın örneklemini il merkezlerinden 20, ilçelerden beş ve her 100 köyden belirlenen beş köy ve bu köylerden belirlenen beşer kişi oluşturdu. Köyler, rastgele kura ile belirlenerek seçildi. Bu çerçevede il merkezlerinden 100, ilçe merkezlerinden 270 ve köylerden 475 olmak üzere toplam 845 kişiden ?bilgi derleme formuna? uygun olarak folklorik veriler toplandı.Orta Anadolu Bozlak Kültürünün hâkim olduğu yörelerde konuyla ilgili yazılı kaynaklara dayalı veriler ve kaynak kişilerden derlenen bilgiler kendi aralarında sınıflandırılarak ?Hayvan Hastalıkları, Tedavileri ve Korunma? ile ?Hayvancılık ve Hayvancılık ile İlgili Folklorik Bilgi ve Uygulamalar? başlıkları altında incelendi.Bilgi derleme formu yoluyla elde edilen verilerin bilimsel kritiğinin yapılarak bulgulara aktarılması, bulguların geçmiş ve günümüz kaynakları ve modern hekimlik bilgileriyle karşılaştırılması yapıldı. Edinilen folklorik bilgilerin kaynaklarına inilerek etnolojik tespiti yapılmaya çalışıldı.Cerrahi hastalıklardan miyopati, sinus biflex'in yangısı, sivri cisim batmaları, açık ve kapalı yaralar, ödem, prolapsus rekti, göbek kordonu yangısı, parafimozisin; dâhili hastalıklardan gingivitis, özafagus tıkanması, yabancı cisim batması, timpani, omasum konstipasyonu, sancıyla seyreden hastalıklardaki değişik uygulamalar, kanibalizm ve beyaz kas hastalığının; solunum sistemi hastalıklarından yöredeki isimleriyle karlangıç, sanrağa ve yelpik; salgın hastalıklardan brusella, köpek gençlik hastalığı ve yalancı tavuk vebasının; paraziter hastalıklardan bit, pire ve kene enfestasyonunun; doğum bilgisi ve hastalıkları ile ilgili olarak gebelik teşhisi, doğum sonrası bakım ve beslenme, hipokalsemi, meme ödemi, meme başı çatlakları ve sığırlarda fertilite ve infertilite sorunlarıyla ilgili folklorik düzeyde bilgilere ilk kez bu çalışmada yer verildi. Hayvancılıkla ilgili arıcılık, nalbantlık ve semerciliğin; çemen, pastırma, sucuk, köremez, taşağız, teker ve tike gibi hayvansal gıda ve ürünlerin; bilmece, fıkra, mani, atasözü gibi halk deyişlerinin; koç katımı ve davar yüzü gibi geleneksel inançların Orta Anadolu Bozlak Kültüründe özgün folklorik bilgiler şeklinde geliştiği tespit edildi.Sonuç olarak, folklorik veteriner hekimliği uygulayıcılarının, hayvan hastalıklarının tedavilerini dini-sihri, ampirik ve rasyonel olmak üzere üç temel başlık altında uyguladıkları, Orta Anadolu Bozlak Kültürü folklorik veteriner hekimliğinde görülen batıl inançların, dini tedavilerin ve geleneklere dayalı kullanımların yanında değerli ve yararlı bilgilerin bilimsel temellere oturtularak araştırılmasına ihtiyaç olduğu söylenebilir.

The objective of the study was to contribute to enrichment of Turkish culture through exploring folkloric applications of animal husbandry, to help the understanding of today?s medical treatment options through investigating the old-fashion drug substances including plant, animal and mineral-originated ingredients in comparative discussion of The Bozlak Culture of Middle Anatolia including modern veterinary medicine practices and techniques as well as new treatment models. Animal diseases, disease treatments, disease protections, animal husbandry and related folkloric information and applications were evaluated in Çankırı, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir and Yozgat where The Bozlak Culture of Middle Anatolia is common.The material of the study was information yielded from people with The Bozlak Culture of Middle Anatolia through filling information review forms. Information review forms aimed to get information on folkloric veterinary medicine and animal husbandry in veterinarians, animal owners and those who practice folkloric medicine as well as other individuals somehow related to animal business. The form contained veterinary medicine-related 15 questions and animal husbandry-related 20 questions totaling 35. Furthermore, voice-recorded information?s were transferred to the data base by using survey code number. Some folkloric materials were photographed in field investigation.The forms were offered to people living in cities of Çankırı, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, and Yozgat where The Bozlak Culture of Middle Anatolia is common. Five individuals in 20 villages in city centrums, 5 villages in urban areas, and 5 villages out of 100 randomly chosen villages in these 5 cities were offered to fill the form. Therefore, 100 people from city centers, 270 from urban areas and 475 from villages, totaling 845 people were taken folkloric information.The information was sorted out based on the two titles namely ?animal diseases treatments and protection? and ?animal husbandry and related folkloric information and applications?.The gathered information was evaluated in terms of scientific evaluation and translation, and comparison of old medicine to modern medicine. Folkloric information was also ethnologically evaluated.Folkloric information accoutered was surgery-related problems such as myopathy, inflammation of sinus biflex, sharp material sticks, open and close wounds, edema, prolapsus recti, omphalitis, paraphymosis, internal diseases-related diseases such as gingivitis, obstuctio oesophagie, reticulo peritonitis travmatica, omasum constipation, different applications for colic, cannibalism, white muscle disease, respiratory diseases named in the region as karlangıç, sanrağa, and yelpik, epidemic diseases such as brucella, distemper, newcastle, parasite diseases such as lice, flea, and tick, gynecology diseases such as pregnancy diagnosis, care after birth, hypocalcemie, udder edema, tit problems, fertility in cattle and for the first time in the region fertility problems. There was also folkloric information on beekeeping, farriery, packsaddling, food info such as on çemen, pastrami, köremez, teker, and tike and also puzzle, jokes, poem, proverb as well as belief of breeding season of sheep and sheep face in The Bozlak Culture of Middle Anatolia.In conclusion, it could be said that the animal diseases and treatments classified under the three groups which are named religious-glamor, empirical and rational ways and that there is a need in The Bozlak Culture of Middle Anatolia folkloric veterinary medicine for superstitious, ritual beliefs and traditions to be modified in science-based.