Enflasyonist ortamda finansal analiz tekniklerinden menkul kıymet piyasalarında yararlanma imkanları

Abstract

194 D ÖZET VE SONUÇ Enflasyon seklinde bir ekonomik istikrarsızlığın, orta ve uzun sayılabilecek sürelerde devamlılığı, bütün iktisadi karar ve davranışlarda olduğu gibi. özellikle küçük tasar rufçuların ve böyle bir ortamda likidite sorunu ile karşıla şan isletmelerin kararlarını çok önemli ölçüde etkilemekte, hatta bu kararları rasyonel sayılmayacak sapmalara yönlen direbilmektedir. Bu durum, menkul kıymet piyasalarının işleyişine doğal sayılamayacak bazı yapılar kazandırabilmektedir. Çünkü, enflasyonist ortamda kararları yönlendirici en önemli göstergeler, bilindiği gibi, fiyatlarla birlikte men kul kıymet deleri ve faiz oranlarıdır. Bu göstergelerde meydana gelen istikrarsızlıklar, çalışmamızın birinci bölümünde de vurgulandığı gibi, küçük tasarrufçuların kararları ile isletmelerin beklentileri arasındaki tutarlılık ilişkisini zayıflatmakta, hatta koparabilmektedir. Kısaca, enflasyon küçük tasarrufçuların tasarruf yönündeki kararlarını azal tırken, isletmelerin likidite taleplerini artırmakta: bu da, menkul kıymet piyasasının işleyişini çok kısıtlı sayılabilecek işlemlerle sınırlandırabilmektedir. öyle ki, bütün hukuki düzenlemelere ve olumlu müdahalelere rağmen, enflasyonist ortamda menkul kıymet piyasaları, bir türlü istenen etkinlik ve genişlice sahip olamamaktadır. Bu nedenle, menkul kıymet piyasalarının ülkemizde gelişememesine ait en önemli sebep,195 kanımızca enflasyonist ortamın devamlılık göstermesi ve bunun gerek küçük tasarrufçular, gerekse isletmeler yönünde enflasyonist beklentileri ön plana çıkarmasıdır. Enflasyonist ortam yanlışça, ekonominin bütününü ilgilendiren, küçük tasarrufçuların ve isletmelerin beklentilerini yönlendirmekle kalmamakta, aynı samanda isletme ile ilgili kişi ve kurumların isletmenin performansı konusundaki değerlendirmelerini de güçleştirmektedir.Bu güçlük, özellikle f inansal tabloların değerlendirilmesinde ortaya çıkmaktadır. Enflasyonist ortamın devamlılığı, bilanço ve gelir tablosu gibi finansal raporları etkilerken, bu tabloların yeniden düzenlenmesini de zorunlu kılmaktadır.Bu durum, çalışmamızın ikinci bölümünde bilanço ve gelir tablalarının muhtelif kalemleri itibarıyla ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bunu yaparken, bilançonun aktif ve pasif kalemleri ayrı ayrı ele alınmış ve enflasyonun bu kalemler üzerinde, yapılan değerlendirmeyi gerçek dışı sayılabilecek bir yapıya kavuşturan etkiler vurgulanmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde özellikle vurgulamaya çalıştığımız husus, enflasyonun maddi olmayan varlıklar üzerindeki etkisidir. Çünkü bilindiği gibi bu varlıklar, bilançoya isletmeye dahil oldukları tarihte maliyetleri üzerinden kaydolunurlar. Bu şekildeki kaydın dayandığı temel düşüncelerden biri de, maliyet delerlerinde önemli derişikliklerin196 olmayacağıdır. Halbuki, yalnızca bilançolarda denil, diner bütün muhasebe kayıtlarında bu maliyet, delerinin korurken enflasyon bunların cari denerini çok önemli tutarda veya en azından enflasyon oranına eşit seviyede yükseltmektedir, öyle ki, bu durumda bilanço ve muhasebe kayıtlarında ver alan varlıklara göre isletme ile cari değerlere göre değerlendirilen isletme, hiçbir mukayeseye imkan vermeyecek şekilde birbirinden ayrı iki ünite nitelini kazanabilmektedir. Çalışmamızın ikinci bölümünde vurgulanmaya çalışıldım dibi böyle bir farklılık, yeniden değerlendirme girişimlerini gündeme getirebilmektedir. Nitekim ülkemizde bu gereklilik, devamlı bir şekilde hissedildiğinden, 1983 yılında yapılan hukuki düzenlemelerle bir defaya mahsus yeniden değerleme imkanı getirilmişken, 1984 ve 1987 yıllarında yapılan hukuki düzenlemelerle de bu uygulamaya devamlılık kazandırılmıştır. Bunun başlıca nedeni enflasyonist ortamın, kısaca, finansal tablolardaki unsurların nominal ve cari denerlerini birbirinden kopartmasıdır. Enflasyonist ortamda yeniden değerleme gibi genel bir düzenlemenin yanısıra, isletmeler kendi finansal raporlarını, enflasyon nedeniyle düzeltme gerenini duymaktadırlar. Bunun için uygulanan yöntemler, `genel fiyat seviyesi muhasebe yöntemi` ile `özel fiyat seviyesi muhasebe yöntemi` d ir. Çalışmamızın ikinci bölümünde belirti idini gibi, bu iki yöntemden birincisi, yani genel fiyat seviyesi muhasebe yön-1 9?. temi. ülkemiz şartlarında daha uyqulanabi l ir bir vöntem aö~ rünümündedir. Bu durum qözönünde tutularak, bu yöntemin uy- aulanabilme imkanları, ikinci bölümün son kısmında tartışıl maya çalışılmış ve TüMOSAN isletmesinin İ9SH vılı dönembası ve dönemsonu bilançolarının düzeltilmesinde -f avdalanı Imıs- tır. Böylece, çalışmamızın üçüncü bölümüne qecis hazırlayan bir aenel çerçeve belirlenmiş olmaktadır. Çalışmamıza amprik bir nitelik kazandırmak amacıyla üçüncü bölüm TüMOSAN isletmesinin bilançoları ele alınarak, `karşılaştırmalı`, `dikev`, `trend` ve `oran` analizi tek niklerine qöre incelemeye alınmıştır. Bu tekniklere aöre, yapılan hesaplamalarda, 31. İH. 1981-31. İS. 198E qibi bir yıl lık bir dönem itibarıyla adı qecen isletmenin bilanço ve oe- lir tablosu verileri, çeşitli oranlar halinde mukayeseli bir şekilde analiz edilmiştir. Bu analiz sonuçları topluca tablo XII 'de bir bütün olarak qosterilmeye çalışılmıştır. Tablo-XII'in incelenmesinden de qörüleceçi qibi, dönem bası ve dönemsonu itibarıyla bir yıllık süre içerisinde, sözkonusu isletmenin -finansal tablolarda ver alan verilerin en önemli qosterqeleri cok önemli sapmalar ortava koymakta dır. Bu fark ve sapmalar, `qeleneksel` ve `aenel -fivat sevi yesi muhasebe yöntemi (G.F.S.M.Y. ) ` ile dönembası ve dönemso nu itibarıyla ayrı ayrı hesaplanmıştır.Böylece, iki yönteme ait bulunan oranların mukaveseside mümkün olabilir.örneğin dönem bası itibariyle iki yönteme göre hesaplanan cari oran arasındaki fark 0.22;dönem sonu itibariyle yine iki yönteme göre hesaplanan cari oran farkı 0.52'dir..İki; oran arasındaki sappma ise 0.30 'dur. Bunun gibi.asit test oran sapması 0.51, nakit oran sapması 0.24, borçların maddi özvarlıklara oranındaki sapma 0.5S,ic kaynaklar oranı sapması 0. 53, duran varlımın öz kaynaklara oranındaki sapma 0.53 ye maddi duran varlıkların özkaynaklara oranındaki sapma ise 0.60 'dır. Yalnızca önemli sayılabilen bir kaçı hakkında verilen bu sapmalar enflasyonist ortamın f inansal tablo oranlarını ne ölçüde deriştirdiğini Gösterme ye yeterlidir. Çalışmamızda yapılan bu uygulama sonuçları, işletmeleri enflasyonist ortamda devamlı yeniden düzenleme ve yeniden değerleme yapma çalışmalarına zorlamaktadır. Aslında enflasyonist ortam hem yeniden değerlendirme dibi genel ; hem de işletmlerin kendi -finansal tablolarını yeniden düzeltme gibi çalışmaları gerekli kılmaktadır. Bu ise, her iki düzenleme acısından da yeni yeni yöntemlerin geliştirilmesini zorunlu kılmakta ve bir bakıma özel sayılabilecek muhasebe tekniklerini beraberinde getirmektedir. Bilindiği gibi, 1970 li yılların ortalarından itibaren ülkemiz hızlı sayılabilecek bir gelişme sürecini enflasyonist ortamda yasamaktadır. Böyle bir ortamda gelişme çoğuzaman isletmelerin gerçek yapılarını gizleyebilen veya yanıltıcı değerlendirmelere yönlendirebilen sonuçlar yaratmaktadır. Bunu önleyebilmenin tek çaresi kanımızca, yeniden değerlendirme gibi genel düzenlemelerden daha çok, f inansal tabloların enflasyona göre gerçekçi bir şekilde yeniden düzenlenmesine imkan veren tekniklerin yaygın ve etkili bir i şekilde kullanılmasıdır. Nitekim çalışmamızın son bölümü i böyle bir uygulamanın denenmesi niteliğindedir.