Lise ve özel dershane yönetici davranışlarının örgütsel açıdan karşılaştırılması

Abstract

BÖLÜM V ÖZET YARGI VE ÖNERİLER Özet Ülkemide eğitim alanına ayrxlan kaynaklar düşük olmakla birlikte eğitim ve öğretim hizmetleri de siyasi yapıdan oldukça etkilenen bir düzen içinde yürütülmekte dir. Aynı zamanda eğitim düzenimiz, ekonomik ve sosyal sistemden de etkilenmektedir. Çünkü örgütünde, çevresinde ve toplumundaki çeşit li sosyal, politik ve ekonomik öğeler, eğitim yönetici sinin davranışı etkilemektedir. Okullar sistemin en önemli parçasını teşkil etmek te ve Osmanlı döneminden günümüze kadar çeşitli aşamalar dan geçerek gelişmişlerdir. Son yıllarda önemli sayısal gelişmeler gösteren lise ve özel dershaneler tüm perso neli ile bir bütün teşkil etmektedir. Bu bütünün sağlık lı bir şekilde yaşayabilmesi, o bütünün içindeki bireyle rin karşılıklı ilişki ve olumlu davranışlarına bağlıdır. Davranış, birey ile çevresi arasındaki karşılık lı etkilerin bir sonucu olup eğitimde yönetici davranışı, birinci derecede, öğretmen yönetici ilişkilerinin ekseni etrafında toplanmalıdır. Bu ilişkilerde yapıcı olmalı suçlayıcı olmamalıdır. Bu durum olumlu davranışların ve insan ilişkilerinin gelişmesinde katkılar sağlayacaktır. 6970 Ancak bizim eğitim düzenimizde yönetici ve öğret men arasında bir takım sorunlar mevcuttur. Dolayısıyla, Türk eğitim düzeninde önemli fonksiyonları bulunan lise ve özel dershanelerin yönetici davranışlarının, örgüt boyutları içerisinde incelenmesi gereği duyulmuştur. Araştırmanın amacı, lise ve özel dershane yöneti cilerinin göstermesi gereken ve göstermekte oldukları davranışları, her iki yönetici grubunun kendilerinin ve öğretmenlerinin algılamalarına göre saptayarak birbirle riyle karşılaştırmak ve bu alanda ortaya çıkabilecek problemlere ışık tutmaktır. Literatürde buna benzer araştırmalara rastlanama- mış olduğundan, yönetici ve öğretmenler için başvurula bilecek önemli bir kaynak olacaktır. Lise ve özel dershaneler günümüze kadar büyük sa yısal gelişme göstermiş, lise sayısı 23 'ten 1827' ye, özel dershane sayısı ise 26'dan 727'ye ulaşmıştır. Araştırmanın evreni, Ankara Büyükşehir Belediye sınırları içerisindeki liseler ve özel dershanelerin yö neticileri ve öğretmenlerinden oluşmaktadır. Araştırmaya 48 adet lise 49 adet özel dershane dahil edilmiştir. 97 lise ve özel dershaneden toplam 293 kişi araştırma kap samı içinde değerlendirilmiştir. İki bölümden oluşan an ket, 9 davranış alanı ve 36 davranıştan oluşmaktadır. Bu davranış alanları, yönetim süreçleri ve örgüt boyut larına ilişkin olup, hem gösterilmesi gereken hem de71 gösterilmekte olan düzeylerde değerlendirilmişlerdir. A ve B formlarından oluşan anketteki her davranışın Yok, Az, Orta, Çok ve Tam olarak değerlendirilmeleri isten miştir. Lise ve özel dershane yöneticilerinin gösterme si gereken ve göstermekte oldukları davranışların değer lendirilebilmesi için, dört kaynak grubunun da ortak ola rak kullanabileceği, sadece özel açıklamaları farklı olan dört anket geliştirilmiştir. Tanımlanan davranış alanları, bu alandaki uzman ların görüşleri alınarak denemelik sorulara dönüştürül müş ve iki aşamalı bir ön denemesi yapılmıştır. Anketler gözden geçirilerek bilgisayara girişi yapılmış, elde edilen veriler tablolaştırılarak açıklan mıştır. Kaynak gruplarının değerlendirmeleri, tek tek ve grup olarak ele alınmış, ortalamaları, standart sap maları hesaplanmıştır. Gruplar arası, davranışlar arası ve davranış alanları arası karşılaştırmalarda F sınaması yapılmış, manidar çıkan sonuçlar ise (t) testinden geçi rilmiştir. Manidarlığı kontrol etmek amacıyla.05 hata düzeyi benimsenmiştir. Araştırmaya katılan tüm grubun 83' ü kadın, 210 'u da erkektir. 146'sı liselerde, 147'si ise özel dershane lerde görev yapmaktadır. Araştırmaya katılan deneklerin büyük bir kısmı 31-35 yaş arasındadır. 293 kişinin 86' sı müdür, 11 'i müdür yardımcısı ve 196'sı öğretmendir. Kay nak gruplarının büyük bir kısmı sosyal bilimler mezunu-72 durlar. Araştırmaya katxlan kaynak gruplarının 172 'si üniversite 71' i yüksek öğretmen okulu mezunu olup en bü yük grubu oluşturmaktadır. Lise ve özel dershane yöneticilerinin göstermesi gereken davranışların derecesi, tüm kaynak grupları ta rafından yaklaşık değerler vermiştir. Tüm grup 36 davra nışın %70'ine tam, %22'sine çok, %5'ine orta, %1'ine az ve %0.11'ine yok derecesi vermişlerdir. Lise yöneticile ri ile özel dershane yöneticileri arasında göze çarpan en büyük fark az seçeneğinde görülmüştür, iki öğretmen grubu arasındaki fark ise az ve orta seçeneklerinde gö rülmüştür. Tüm gruplar içinde sadece özel dershane öğret menleri orta seçeneğine daha fazla puan vermişlerdir. Lise ve özel dershane yöneticilerinin göstermek te oldukları davranışlara ait genel değerlendirme sonu cunda, tüm denek grubunun farklı değerlendirmelerde bu lundukları görülmüştür. Kaynak grupları 36 davranışın %22'sine tam, %36'sma çok, %26'sma orta, %10'una az ve %5'ine yok derecesi vermişlerdir. Lise ve özel ders hane öğretmenleri arasında orta derecesi hariç diğer bü tün derecelerde büyük bir farklılık göze çarpmıştır. Tüm gruptan farklı olarak lise öğretmenlerinin `az` ve `yok` derecesine büyük bir ağırlık vermeleri dik kat çekmiştir. Başka bir deyişle, lise öğretmenleri yö neticilerinin göstermekte oldukları davranışların bir kısmının çok düşük bir düzeyde olduğunu belirtmişlerdir.73 Ayrıca, tüm grubun `orta` derecesini değerlendirmelerin de büyük bir paralellik görülmüştür. Lise ve özel dershane yöneticilerinin göstermesi gereken ve göstermekte oldukları davranış alanları bakı mından yönetici ve öğretmen grubu kendi aralarında büyük bir paralellik göstermiştir. Yönetici grubunun en yüksek dereceyi 9 numaralı liderlik davranışı alanına vermele rine karşılık, öğretmen grubunun 8 numaralı değerlendir meye ilişkin davranış alanına verdikleri görülmüştür. Tüm grubun en yüksek ortalaması yine liderlik davranışı na ilişkin olmuştur. Yöneticilerin göstermesi gereken davranışlar açı sından en yüksek fikir birliği 9 numaralı liderlik dav ranışı alanındadır. Lise yöneticileri 3 numaralı hava boyutu, özel dershane yöneticileri 1 numaralı amaçlar boyutuna ilişkin davranış alanlarında yüksek fikir bir liği göstermişlerdir. Diğer bir deyişle her iki öğretmen grubu, yöneticilerinin etkili bir şekilde liderlik dav ranışı göstermesi gerektiği konusunda fikir birliği için de görülmüştür. En düşük fikir birliği ise 8 numaralı değerlendirmeye ilişkin davranış alanında görülmüştür. Lise ve özel dershane yöneticilerinin göstermek te oldukları davranışlar açısından tüm grubun gösterdiği en yüksek fikir birliği 1 numaralı amaçlarla ilgili dav ranış alanı; en düşük fikir birliği ise 3 numaralı hava boyutuna ilişkin davranış alanı olmuştur.74 Lise ve özel dershane yöneticilerinin göstermesi gereken davranışların oluşturduğu davranış alanlarının ortalamaları, göstermekte oldukları davranış alanlarının ortalamasından yüksek bulunmuştur. Yapılan tek yönlü varyans analizi sonucunda, gös terilmesi gereken ve gösterilmekte olan davranış alanla rı arasında manidar farklılıklar çıkmıştır. Ancak yapı lan (t) testi sonucunda farklılığın kaynağı lise öğret menleri yönünde çıkmıştır. Gösterilmekte olan davranış larda da lise öğretmenleri ile diğer üç grup arasında manidar farklılıklar çıkmıştır. Davranış alanlarına ilişkin olarak yapılan tek yönlü varyans analizi sonuçları manidar görülmüştür. Ya pılan (t) testi sonucunda ise gösterilmesi gereken dav ranış alanlarının 7 tanesinde elde edilen (t) değerleri manidar çıkmıştır. Gösterilmekte olan davranış alanları nın 18 tanesinde elde edilen (t) değerleri.05 düzeyin de manidar çıkmıştır. Çıkan sonuçların daha önceki bul guları desteklediği görülmüştür. Tüm kaynak grupları kendi içlerinde de karşılaş tırılmış ve gösterilmesi gereken ve gösterilmekte olan davranışlar açısından manidar sonuçlar elde edilmiştir. Gruplar birbirleriyle ikili olarak karşılaştırılmış, li se ve özel dershane yönetici grubu arasında manidarlık görülmemiş, her iki öğretmen grubu arasında ise manidar farklılık çıkmıştır. Bu farklılığın kaynağı yine lise öğretmenleri yönünde olmuştur.75 Lise yöneticileri ile öğretmenleri arasında her iki davranış düzeyi açısından manidar farklılık görül müş, özel dershane yöneticileri ile öğretmenleri arasın da her iki davranış düzeyi açısından manidar derecede farklılık bulunamamıştır. Yöneticilerin liderlik davranışlarına ilişkin ola rak kaynak gruplarının, örgüt boyutları açısından fikir birliği içerisinde olmaları, lise ve özel dershanelerin işlerliği ve informel yönünün güçlü oluşunu göstermekte dir. Ancak yönetim süreçlerine ilişkin olarak farklı gö rüşler ortaya çıkması, bu konudaki hizmet içi eğitim ihtiyacını göstermektedir. Lise ve özel dershanelerde, ekonomik etkenlerden kaynaklanan problemlerin bulunduğu anlaşılmıştır. Liselerin ise, bu problemlerin yanında politik etkenlerinde etkisinde kaldıkları anlaşılmıştır. Araştırma bulgularından elde edilen sonuçlar, ku rumlar ve bireyler arasındaki uyumun gerekliliğini ve davranışların önemini ortaya koymaktadır. Yargı Lise ve özel dershane yöneticilerinin göstermesi gereken ve göstermekte oldukları davranışları karşılaş tıran bu araştırmada kaynak gruplarının, mantıklı değer lendirmelerde bulundukları anlaşılmaktadır. Tüm grupların değerlendirmelerine göre, her iki eğitim kurumunda da insan boyutunun önemine yer verildi ği anlaşılmaktadır. Bu durum, günümüzde insan ilişkileri76 yaklaşımının daha olumlu bir düzeyde geliştiğini göster mektedir. Lise öğretmenlerinin olumsuz görüşte olmaları bu yargıyı değiştirmemelidir. Çünkü, lise öğretmenleri nin değerlendirmeleri olumsuz olmakla birlikte, yine in san ilişkileri ile ilgili yöndedir. Dolayısıyla öğretmen grubunun, bu yöndeki gelişmelere karşı daha içten ve sa mimi bir özlem içerisinde oldukları söylenebilir. Her iki kurumun yöneticilerinin büyük bir para lellik içinde olmaları, amaç birliğinin sağlanması konu sundaki gelişmelerin bir göstergesi sayılabilir. Son yıl larda lise ve özel dershanelerdeki gelişimin nitelik ve niceliği bunu ispatlamaktadır. Kuşkusuz ki her iki kurumun gerek yönetim gerek öğretmen ve gerek kurum düzeyinde bir takım büyük prob lemleri bulunmaktadır. Ancak bunlar çözülemeyecek prob lemler olmayıp ekonomik ve politik düzenlemeleri gerek tirmektedir. öneriler Lise ve Dershane yöneticilerinin, okulun verimi ve kurumun amaçları doğrultusunda davranışlarını daha olumlu düzeye getirebilmek amacıyla kısa süreli program larla eğitilmeleri sağlanmalıdır. Aynı programlar öğret menlere de verilebilir. Çünkü her iki grup da birbirle rinin sorunlarını bilmeli ve bunları serbestçe tartışma lıdır.77 Yönetici ve öğretmen yetiştiren okullarda, eğiti min ortak faaliyetleri yanında yöneticiler için farklı eğitim programları da oluşturulabilmelidir. îki grup arasında derin uçurumlar yaratacak girişimlerde bulunul- mamalıdır. Eğitim yöneticiliği ve okul yöneticiliğinin mes- lekleşmesi konusundaki çabalarla birlikte özellikle dav ranış bilimleri alanındaki eğitim etkinlikleriyle, bu mesleğin geliştirilmesine daha geniş ve olumlu katkılar sağlayabilecektir. İletişim ve iletişim etkinliklerinin olumsuz gö rünümünü artık ortadan kaldırmak gerekmektedir. Bireyler ve kurumlar arasındaki kopukluk bir yönüyle böylece gi derilebilir. Serbestlik ve açıklık ilkesi ön planda tu tulmalıdır. Bu tür araştırmalar, daha geniş kaynak grupları na, göstermesi gereken ve gösterilmekte olan davranış düzeyleri ve bunun anlamları hakkında seminer çalışmala rı yapıldıktan sonra uygulanmalı, kaynak gruplarıyla mut laka iletişim kurulabilmelidir.