XI. ve XII. yüzyılda Nişabur

Abstract

Nişabur, ticaret yolları üzerinde Sasani hükümdarlarından I. Şapur tarafından kurulmuş Horasan'ın önemli dört şehrinden birisidir. Nişabur ayrıca iklimi ve kurulduğu coğrafya bakımından da insanların rağbet gösterdiği, siyasi ve ticari işlevini çok hareketli bir şekilde sürdüren ve bu yüzden değişik devletler ve yerel sülaleler tarafından da belli zamanlarda yönetilen bir şehirdi. Nişabur'un Müslüman topluluklarla tanışması Hz. Osman zamanında gerçekleşmiş ve o zamandan itibaren de İslam şehirlerinden birisi olarak varlığını sürdürmüştür. Hakim Neysaburi'nin ifadesiyle yüksek bir yere kurulan şehir bulut şehir anlamında Ebrşehir diye de anıla gelmiştir.Nişabur, Kuhunduz, Şehristan ve Rabad'dan oluşan ve çevresi surlarla çevrili, elliden fazla dışarıya açılan kapısı, önemli çarşıları, meydanları, mahalle ve köyleriyle geniş bir alana sahip, çevresi sur ve hendeklerle çevrili bir şehirdir. Şehrin çevresindeki dağlardan gelen yer altı su kanalları ile su ihtiyacı giderilmiştir. Kanallar sayesinde çevresindeki bağlar ve bahçeler de münbit bir keyfiyet kazanarak bu şehri cazip hale getirmiştir. Tahirilerin şehre sahiplenmesiyle şehrin güneye Rabad'a doğru kayıp şehrin merkezinin yavaş yavaş buraya doğru geliştiğini görmekteyiz. Şehrin cazibesinin Samanoğulları devletinin burayı başkent yapmasıyla daha da arttığını görüyoruz. Daha sonra Gaznelilerin hâkim oldukları şehir bu dönemde cazibesini biraz yitirse de Selçuklular döneminde daha çok rağbet görülen ve önemli ticaret adamı ve sanatkârların ilim ve fikir insanlarının burayı yurt edinmesiyle gelişiminin zirvesini görüyoruz. Selçuklular döneminde bu şehirde imar ve iskânlar devam etmiş ne var ki Moğol istilası ile eski şehir tahrip edilerek tamamen Şadyah'a kaymıştır.Selçukluların hâkim olduğu XI. ve XII. yüzyıllar şehrin siyasi, sosyal, iktisadi ve kültürel olarak zirve yaptığı dönem olduğundan tezimizin konusu olarak seçilmiştir. Elde edilen birincil ve diğer kaynaklarla bu dönemin fiziki, iktisadi, sosyal ve kültürel gelişimi aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Nishapur, is one of the four important cities of Khorasan, which founded by the Sassanid rulers I. Shapur on trade routes. Nishapur is also popular with people in geograpic place and climate and political and commercial function, and also managed in different times by a local families and different countries. Nishapur met muslim communities in Hz. Osman times and since that time, was considered as one of the Islamic cities. Hakim Neysaburi called Ebrsehir which means founded city in a high place, cloud city.Nishapur consist of Kuhunduz, Shahristan and Rabad. It founded in a big area surrounded by walls with more than fifty out of the gate and ditches with important markets and villages. The city?s water demand has been corrected from the surrounding mountains with underground water channels.Through the Channels orchards and vineyards became very fertile and that makes the city attractive. When Tahiries get the city, it expanded to the south to Rabad and there became center of the city in time. Attractiveness of the city increased when became the capital of Samanogulları state. After that Ghaznavids commanded in the time of Ghaznavids attractiveness of the city decreased.In the Seljuks period, became most popular when important business men and craftsmen settled there. Housing and reconstruction continued in this city during the Seljuks period however, with the Mongol invasion destroyed the old city and the center of the city shifted to Şadyah.The city dominated by the Seljuks in XI and XII century which is political, social, economic and cultural peak of in the city. Because of this specialty was chosen as the subject of our thesis. With primary and other sources we tried to clarify of this periods physical, economic, social and cultural development.