Resmî dinî alanın yeniden düzenlenmesi: 12 Eylül Ara Döneminde Diyanet İşleri Başkanlığı (1980-1983)

Abstract

3 Mart 1924 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığının ihdasıyla birlikte topluma verilecek din hizmetinin muhteva ve istikameti ile din kurumunun devletle ilişkisi `Cumhuriyet gerekliliklerince` yeniden düzenlenmiştir. Başbakanlığa bağlanan kurumun uhdesindeki din hizmetinin, dinin siyasetten uzak tutulması şeklinde ifade edilen ve ihdasın hareket noktasını oluşturan temel vetiresi, belirtilenin aksine dine yönelik siyasi mülahazalar bağlamında DİB'nin hizmet pratiklerini de etkileyen örnekler üretmiştir. 12 Eylül 1980 tarihindeki askeri müdahale ile açılan yeni `ara dönemin` verili siyaset dışı niteliği DİB'yi -geçmiş yıllarda olduğu gibi- parti siyasetlerinin aracı olmaktan bir anlamda kurtarırken, askeri yönetimin hem dinî duyarlılıklarının pratiğe aktarılmasına hem de siyasi-dinî tercihlerinin dinî meşruiyetinin sağlanmasında DİB'ye hayati bir rol atfedilmiştir. Dine yönelik işlevsellik rolünün merkezi önem kazandığı ara dönemdeki dinî dünya tasavvuru, dönemin koşullarında yeni yorum ve biçimleriyle Atatürkçülüğe dayalı `millî bir devlet` yapılanmasını hedeflemiştir. Bu siyasal bağlamın temel aldığı `Türk İslam sentezi` içindeki mevkiini, millî bünyeye seçmeci biçimde adapte edilmesinden alan dinî referansların kullanım değeri, devletin resmi din siyasetini kalıcı biçimde dönüştüren düzenlemelere yansımıştır. DİB'ye 1982 Anayasasında tevdi edilen görev ve din derslerinin Anayasal zorunluluk `zırhına` kavuşturulması başta olmak üzere resmi dinî alanın sınırlarının yeniden belirlendiği süreçte dinî bilgi ve hizmete ilişkin görüşler açısından hareket noktasının resmi hedefin istikametini dikkate alma düşüncesine dayanması dinin fikir, felsefe ya da toplumsallık bakış açılarının yüzeyinde kaldığı, buna karşın devlet güvenliğinin birincil dinamiğini oluşturduğu dinî evrenin göstergesi niteliğindedir. Askeri müdahale öncesinin siyasal, toplumsal koşullarına yönelik yargının belirleyici olduğu güvenlik endişesi, DİB'nin dinî görüşlerine ve pratiklerine de yansımış, bu bağlamda dinî eğilim, yorum ve hareketlerin dinî-milli açıdan zararlarına odaklanılmıştır. Diğer yandan askeri yönetimin hem dinî hem genelde sistem üzerindeki dinî, kültürel, ekonomik vs. dair yaklaşım ve tercihleri karşısında DİB'nin kurumsal tutumu, dinî bakımdan mevcut sabiteleri muhafaza eşiğini gözetme; siyaseten ise dönemin dinsellik algısına hitap edecek bir söylem eşliğinde kurumsal imkanları yükseltme çabası yönünde olmuştur.

Along with the establishment of the Presidency of Religious Affairs on March 3, 1924, the content and goal of the religious service and the relationship of religion with the state rearranged by the Republican requirements. The main principle of the religious service under the responsibility of the institution, connected to the Prime Ministry, which could be expressed as keeping religion away from politics and presents itself as the starting point of the establishment, contrary to what was stated produced examples that affect the service practices of the PRA in the context of political considerations towards religion. The non-political nature of the interim period started by military intervention on 12 September 1980, in a sense saved the PRA from being the tool of politicies of the party - as it was in previous years - on the other hand attributed a vital role to PRA in both transferring the religious sensitivities of the military administration to practice and ensuring the religious legitimacy of its political-religious preferences. The concept of religious world in the interim period, in which the role of functionality towards religion had a central importance, aimed at a national state structure based on Kemalism with its new interpretation and form in the conditions of the period. The value of the use of religious references, which are based on the electoral adaptation of their position within the Turkish-Islamic synthesis based on this political context, is reflected in regulations that permanently transformed the state's official religion policy. In the period when the boundaries of the official religious area , especially the restoration of the duty and courses about religion entrusted to the PRA in the 1982 Constitution, the idea of attributing the start point to taking into consideration the goals of the official objective in terms of the opinions about the religious knowledge and service is an indicator of the religious universe in which religion remains on the surface of ideas, philosophy or sociality, while it is the primary dynamic of state security. The security concern, which was determined by the judiciary on the political and social conditions in the period of the pre-military intervention reflected in the religious views and practices of the PRA, and in this context, religious-national inclinations of religious tendencies, interpretations and movements were focused. On the other hand, the corporate attitude of the PRA, against the religious, cultural, economic etc. approaches and preferences of the military administration on the religious and the system in general, protecting the constants in terms of religion, were in the direction of attempting to increase the institutional opportunities in the face of a discourse that would appeal to the religious perception of the period.