Konya Sultan Selim/Selimiye Camisi`ndeki kalem işi çalışmalarının grafiksel açıdan incelenmesi

Abstract

Tezyini sanatlardan olan kalem işi çalışmaları, Türk-İslam sanatında çok köklü bir geçmiş ve birikime sahiptir. Bu birikim kültür tarihimizin geniş bir kısmını kapsamakta olup, birçok alanda varlığını göstermiştir. Bunlardan sıva, taş, mermer, deri, kumaş, kâğıt ve ahşap gibi satıhlar üzerine uygulanarak kalıcı eserler ortaya konmuştur. 16. yy. yükselme döneminde Osmanlı askeri, ekonomi, bilim ve siyasi alanda zirveye ulaşmış, bunlara paralel olarak sanatta da aynı ihtişamı yakalamıştır. Konya Selimiye Camisi de yapılış dönemi olarak aynı zaman dilimine denk gelmektedir. İşte bu sebepten konu ayrı bir önem kazanmaktadır. Bu tür çalışmalar, sanatın ve sanatçının, grafik ilke ve elemanları açısından eserleriyle hangi noktada olduğunu ve sanatsal dehasının ufuklarını görebilme fırsatı sunmaktadır. Konu grafik elemanlarından; çizgi, renk, doku, biçim-şekil, ölçü ve yön çerçevesinden ele alınmış, grafik ilkelerinden olan; bütünlük-uygunluk, oran-orantı, ritim, görsel devamlılık, denge, vurgu ve zıtlık gibi yargılarla değerlendirilmiştir. Mekâna uygulanan tezyinatın, kompozisyon olarak bir bütün halinde mimari projenin yapısı içindeki durumu, renklerdeki uyum ve doku etkisi, çizgilerdeki oranlar, ışık alma miktarında renklerin mekâna olan etkisi, biçim ve şekil olarak mekânın mimari yapısına uyumluluğu açısından ele alınmıştır. Ayrıca ölçü açısından mimari projeyle desenlerin birbirine oranı, kompozisyonda birimlerin kendi aralarındaki büyüklük-küçüklük dengesi değerlendirilmiştir. Grafik ilkeleri açısından ise; kompozisyonların bütünlüğü ve uyumu, bunu sağlayan oran orantı ile motiflerin kendi içindeki ritim ve görsel devamlılığı incelenmiştir. Kullanılan renklerin ve kompozisyon yoğunluğunun denge ve oran durumunun ne şekilde sağlanmaya çalışıldığı, belirtilmiş olan hususlarda vurgu'nun miktarı ve zıtlık ilkesinden hangi oranda faydalanıldığı araştırılmıştır. Selimiye Camisi'ndeki kalem işi çalışmaları günümüz sanatına ve sanatkârına ilham kaynağı olmaktadır. Dolayısıyla bu araştırmada, günümüz kalem işi çalışmalarının ilham aldığı 16. yüzyıl Osmanlı dönemi eserinin, yukarda bahsedilen ilke ve elamanlar açısından irdelenmesi amaçlanmıştır. Konunun araştırılması aşamasında referans kaynaklar taranmış, arşiv belgelerine ulaşılmış, edinilen bilgiler, grafik ilke ve elemanları açısından değerlendirilmiştir. Kalem işi çalışmalarının fotoğrafları çekilerek desen şeklinde çizilmiş böylece çalışma görsel olarak desteklenmiştir.Anahtar Kelimeler: Türk-İslam Sanatı, Tezyinat, Kalem işi çalışması, Grafik Tasarım İlke ve Elemanları.

Hand carved works that is one of adorning arts has long-standing background and accumulation. This accumulation covers a large scale of our culture history and has been existed in many fields. It has been applied on plaster, stone, marble, leather, cloth, paper and wooden surfaces and permanent works have been composed. In 16th century, Ottoman Empire came to a head in military, economical, science and political fields and paralleling those it caught the same magnificence in art. The building period of Konya Selimiye Mosque occurred in same time slice. So, the subject has a different importance. This kind of works present us opportunity to see in which point the art and artists with their works regarding graphic principles and elements and to see horizons of artistic mastermind. We tried to consider the point regarding graphic elements as line, color, texture, style- shape, size and direction frame. We aimed to evaluate together with graphic principles as entirety - conformity, rate-proportion, rhythm, visual continuity, balance, emphases and contradiction values. Adorning that was applied to area, standing within entirety at current structure of architecture project, conformity in colors, thickness rate at lines, the colors affects to area at lightening amount of mosques, texture that was composed on the wall, the conformity of place to architectural structure of place regarding style and shape, also motifs balance within composition among units regarding dimension with architectural project have been evaluated. Regarding graphic principles, the entirety of study and conformity within this entirety, the rate and proportion that provides this conformity, rhythm and visual continuity of motifs within themselves have been examined. It has been researched that how, in what rate used color and composition density was tried to be provided as balance and the concepts as contradiction, emphasis at those stated points were tried to get benefit in what rate and measure. The hand carved works in Selimiye Mosque have been inspiration resource today art understandings and artists. The objective of thesis has been stated as to search this period work which affected today art understandings considering those contributions and affects in aspect of above mentioned principles and components. While researching the subject, resource scanning was performed and documents in the archive were reached. Obtained current data has been evaluated graphical aspect. Hand carved works was taken photo and so the study has been supported visually.Key words: Turkish ? Islamic Art, Adorning, Hand carved work, Graphic Design Principles and Components.