Yer`leşke kavramı bağlamında gecekonduya bakış: Mamak / Dostlar mahallesi örneği

Abstract

Günümüzün mekânları hep bitmiş, tamamlanmış bir imge olarak sunulmaktadırlar.Buna karşın gecekondu mekânları sakinleriyle kurduğu ilişkiler sonucu biçim kazanır.Bir sonuç ürün değil, devam edip üst üste binen süreçlerin toplamıdır. Bu ilişkigecekondu sakininin yaşamdaki etkileşimlerinin özelliklerine göre kurulan yakınlık veuzaklıklarla sürekli yeniden tanımlanır. Bu etkileşimi sağlıklı bir şekilde kurabilmek,mekânı orada yaşayan insanlar için belirli, özel bir yere çevirebilmek için tümduyularımızın etkin olarak kullanımını gerektirmektedir. Sadece gözle kurulan tek yönlüilişki mekâna ait yakınlıklar yaratılabilmek için yetersizdir. Bu çalışma kullanıcınınmekânla ne şekilde etkileşime girip onu kendinin kıldığını gecekondular üzerindenörneklemeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda gecekondular alternatif bir yaklaşımsunmaktadır.1950-1980 döneminde kırdan kente göç sonrası mesken edinme denemeleriTürkiye'de gecekondu yerleşkelerini ortaya çıkarmıştır. Gecekondu mekânları şimdiyekadar politik, ekonomik, toplumsal başlıklar altında defalarca işlenmesine karşınfenomenolojik olarak incelenmiş bir örneğe rastlanmamaktadır. Bu çalışmadagecekonduların mekânsal biçimlenişi fenomenolojik bir anlayışla ele alınmakta, mekânıfiziki bir kabuğa indirgemeden, insanla olan karşılıklı ilişkisi çerçevesinde anlamayaçalışılmaktadır. Gecekondu, Heidegger' in çiftlik evi örneğinde ileri sürdüğü `ancakyaşayan, deneyimleyen insanın merkezinde biçimlenen mekânlar, varlıksal bir niteliküretebilir` düşüncesinin yerel bir karşılığı olarak ele alınmaktadır.Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de güç kazanan akıl ve göz merkezci sistem,sadece kendi yarattığı ideal bir insan kalıbının ihtiyaçlarını karşılamak üzere safgeometriyle şekillenen, çabuk üretilen, sınırları keskin mekânlar yaratmıştır. Kültüre,bölgeye ve duyuya dayanan tüm farklılıkları yok sayan bu bakış, insanı mekânınbiçimlenişinde ve yeniden üretiminde devre dışı bırakma eğilimindedir. Bu çalışmagecekonduları, insanın günlük yaşamlarındaki deneyimleri ve ihtiyaçlarıyla şekillenen,kullanıcısına özel bir zamansallık ve mekânsallık üretebilen mimari bir pratik olarakgörmektedir. Bu anlamda gecekondu yerleşkelerinin biçimleniş mantığı, modernizmininsanın mekânı kendisinin kılmasına fırsat vermeyen bir hızda değişen ve yabancılaşanüretim anlayışına alternatif bir bakış açısı sunmaktadır.Anahtar Sözcükler:yer, mekân, fenomenoloji, Heidegger, gecekondu, kendiliğindenlik

Spaces of the present-day are invariably presented as completed and finalized images.Quite the contrary, the squatter space is configured as a result of the active relationshipestablished between squatters and their inhabitants. The result in question is not anend-product, but the aggregation of on-going and overlapping processes. Relationshipbetween the space and man is perpetually re-defined by virtue of the approximationand the aloofness that inhabitants of the particular squatter develop. In order to buildup a healthy interaction as such and to make that particular space meaningful for itsinhabitants, it is vitally significant to operate our senses effectively. The visualapproximations alone, in that respect, fall short of forming interactions with the space.That is why purpose of the present study is to observe how the inhabitants of thesquatter interact with space and made that space their own. In this sense, squattersoffer an alternative approach.Squatters in Turkey sprang from the habitation experiments of urban-rural migrationsbetween 1950 and 1980. The squatter space had recurrently been studied with regardsto its economic, political and social significances; whereas the present study addressesthe spatial configuration of squatters from a phenomenological perspective.Accordingly, rather than reducing the squatter space into a facade, it tries to makesense of this configuration within the active relationship between the inhabitants andtheir squatters. Thanks to his farmhouse sample, Heidegger offers that only a livingand experientially-configured space can hold an ontic qualification; and this studyelaborates the squatter space as the local correlative of very the same notion.Just as happened in other places, in Turkey too the logocentric and optical approach toarchitecture created quickly-manufactured, sharply circumscribed and purely geometricspaces which are to satisfy an ideal man that the same approach had long beenpromoted. As a result of the omission of cultural, sensorial, social and regional factors,this attitude had developed an apparent tendency to by-pass the man as an actor inconfiguration and reproduction of the space. The present study introduces the squatteras an architectural practice that is specified according to the experiential qualities andthereby offers particular spatiality and temporality for its inhabitants. In this sense, theconfiguration logic of squatters suggests an alternative approach to modernistconception of space which does not allow one to appropriate the space because of itsever-changing and alienating processes.Key Wordsspace, place, dwelling, phenomenology, Heidegger, squatter, appropriation