Osman Ağa ve Giresun alayının Milli Mücadeledeki yeri (1919-1923)

Abstract

Pontus Meselesi, Yunanistan'ın kurulmasıyla birlikte Yunan yayılmacılığının bir gereği olarak ortaya çıkmıştı. Etnik-i Eterya Cemiyeti'nin çalışmaları sonucu, Tanzimattan sonra Karadeniz kıyılarında bir Rum Pontus devleti kurulması düşüncesi iyice yerleşmişti. Pontus istekleri, Türkiye'nin Balkan Savaşlarında yenilgisi üzerine yeniden gündeme gelmiştir. Bilhassa Mütareke döneminde Paris Barış Konferası'nda diplomatik görüşmelerde yerini almıştır. Pontus Meselesinin gelişmesinde Yunan devlet adamlarından daha çok din adamları ve Rum eşrafının büyük gayret gösterdikleri bilinmektedir. İlk pontus teşkilatını İnebolu'da, Amerika Rum göçmenlerinden rahip Klematyos kurmuş idi. İstanbul Patrikhanesinin direktifleri doğrultusunda işlerini yürüten Samsun metropoliti Yermanos, Trabzon metropoliti Hrisantos ve Giresun metropoliti Lavrentos aynı zamanda Pontuscularm lideri görünümündeydi. Anadolu'ya henüz Yunan kuvvetleri çıkmadan önce, Giresun'da Rumlar bir takım taşkınlıklara girişmişlerdi. Giresun'da Mavridi kardeşlerin çarşı içindeki bir hanın bodrumundaki mahzende 33 sandık 7-5'lik top mermisi ele geçirilmiştir. 8 Mayıs 1919'da içinde Yunan kizılhaç heyeti bulunan bir Yunan gemisi Giresun iskelesinde demirledi. Taşkışla denilen Rum okuluna Yunan Kızılhaç bayrağı çekildi. Bütün bu olaylar halkı galeyana ve karışıklığa götürüyor ve hiç bir tedbir de alınmıyordu. 5 Haziran'da aynı okula -mavi beyaz renkte-büyük bir Pontus bayrağı asılmıştır. Mustafa Kemal'in Anadoluya geçtiği günlerde Karadeniz bölgesinde kırktan fazla Rum çetesi faaliyet gösteriyordu. Türklerden ise, sadece `tehcir işlerinden dolayı firarda olan` Osman Ağa'nın Giresun'daki çetesi önemli idi. Diğer çetelere göz atarsak, Goloğlu Mehmet Ağa, Ali Ağa, Hacı Velioğlu İdrisAğa, Ayaroğlu Hasan Ağa, Caferoğlu Mustafa Efendi, Giresun'un Ayvasıl köyünden Karaibrahimoğlu Şükrü Ağa ile kardeşi Bahaeddin'in mahiyetinden oluşuyordu. Trabzon muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti kurulduktan sonra Topal Osman ile anlaşmaya karar verdi. Çünkü sadece Topal Osman'da ve adamlarında silah vardı. Topal Osman ile görüşerek Rum çetelerine karşı birlikte mücadele etmek konusunda anlaştılar. Bir süre sonra Giresun Belediye Başkanı Dizdarzade Eşref Bey hastalığı nedeniyle istanbul'da bulunurken, sağlık nedeniyle istifa etmesi üzerine bu makama Osman Ağa geçti. 8 Temmuz da mahiyetiyle birlikte Karahisar'da bulunduğu sırada tehcir suçundan affedildiği kendisine resmen bildirilmiştir. İzmir'in işgalini protesto etmek amacıyla Trabzon ve Giresun'da mitingler yapıldı. 17 Mayıs'ta çandı çarşıda düzenlenen toplantının önderliğini Belediye Başkanı Osman Ağa yapıyordu. Mitingde heyecanlı konuşmalar yapıldı; İstanbul Hükümetine Amerikan Cumhurbaşkanı Wilson'a, İngiliz, Fransız ve İtalyan hükümetlerine telgraflar çekildi. Osman Ağa, Giresun ve çevresindeki gençleri teşkilatlandırarak Milli Mücadeleye katılmalarını sağladı. Giresun Askerlik Şubesi Başkanı Avni Alpaslan Bey ve Jandarma Komutanı Hamdi Beyle anlaşarak başta Giresun olmak üzere Tirebolu, Trabzon, Rize ve Ordu'dan birçok gencin, Ağa'nın kuvvetlerine katılması gerçekleştirildi. 1920 yılında Giresun Gönüllü Taburu oluşturuldu. 1920 yılında Rum çeteleri, özellikle Samsun ve çevresinde Rum köylerini denetimleri altında tutarak dışarıdan yapılacak bir müdahaleyi beklemeye başlamışlardı. Yalnızca, Osman Ağa milislerinin nüfusu altında bulunan Giresun ve çevresinde etkili olamıyorlardı. Giresun'un, Karadeniz'de Ankara Hükümetinin önemli bir üssü konumunda bulunması, özellikle silahve cephanenin çıkarıldığı bir merkez özelliğini taşıması İtilaf devletlerinin dikkatini çekiyordu. Osman Ağa Kasım 1920'de Ankara'ya gittiği zaman Giresun gazetesi bu haberi `Müdafaa-i Milliye Reisimiz Ankara'da` başlığı altında vermişti. Giresun ve yöresinde herhangi bir faaliyet göstermeyen Rum çeteleri, buna karşılık olarak Samsun kesiminde faaliyetlerini artırmışlardı. Yunanlı Subayların yardımıyla köylerin hakim noktalarına yerleşen çeteler, Sakarya savaşı öncesinde ordunun gerisi için tehlikeli bir durum oluşturmuşlardı. Yunan taarruzu ile harekete geçmek Türk kuvvetlerini arkadan vurup dağıtmak için iyi eğitilmiş ve silahlandırılmış çok kalabalık çeteler teşkil olunmuştur. îşte Samsun'da asayiş ve huzuru temin için, Osman Ağa'nın komutasındaki 42'nci Piyade Alayından faydalanılmıştı. Alay, 16 Nisan 1921'de Ümit Vapuru ile Samsun'a intikal etmiş ve orada 15. Tümen'den donatılmıştır. Osman Ağa karargahını şehrin içinde Mıntıka Palas oteline yerleştirdi. Samsun'da Sokak çatışmalarına son verilmiş, Pontuscular topluca şehre giremez olmuşlardı. Topal Osman'ın aldığı bazı tedbirler çok defa abartılarak Rumların şikayetlerine sebep olmuştu. Aynı yıl Osman Ağa Koçgiri isyanının bastırılmasında da yer almıştı. Topal Osman'ın emrindeki gönüllü kuvvetler düzenli orduyla birlikte cephede Yunanlılara karşı da savaşmıştır. 47 nci ve 42 nci Alaylar Osman Ağa ile Hüseyin Avni Bey'in komutasında Ağustos 1921'de Sakarya Cephesine sevkedildi. Hüseyin Avni Bey'in şehit olduğu bu savaşta, özellikle Mangaltepe'de büyük basanlar gösterdiler. Osman Ağa'nın kişiliği üzerinde bir çok şeyler söylenmiş, bazı hatıralarda bir takım değerlendirmelerde bulunulmuştur. Biz en objektif değerlendirmenin çağdaşı belgelerin ışığında yapılabilirliği inancındayız.

The Pontus question had occurred as a result of the Greek expansionist policy by the establishment of Greece. After Tanzimat, the idea of establishing a Greek Pontus State along the coast of the Black Sea had seriously intensified. The Pontus demands had taken into agenda after the defeat of Turkey in the Balkan Wars. Especially it had taken place in the diplomatic negotiations in Paris Peace Conference. It is known that priests and notable Greek citizens paid more efforts than the Greek statesmen in the spread of Pontus Question. Monk Klemotyus, from American Greek immigrants, had founded the first Pontus Organisation in inebolu. The Samsun Metropolitan Yermanus, who works under the directives of Istanbul Patriarchal, the Trabzon Metropolitan Hrisantos and the Giresun Metropolitan Lonrentios had appeared to be the leaders of Pontus movement. Before Greek forces invaded western Anatolia, Greeks had attempted some minor rebels in Giresun. 33 cases containing ammunition for 7-5 artillery had been captured in a cellar located at the basement of an inn in the Mavriti Brothers' Bazaar in Giresun. On 8 May 191-9 a Greek ship carrying a Greek Red Cross Delegation had anchored at the pier of Giresun. The Greek Red Cross flag was hoisted to the Greek school, which was called Taşkışla. All these events were provocating people to excitement and disorder and no measures were being taken. In 5 June a big Pontus flag - in blue and white color- had been hoisted to the same school. When Mustafa Kemal departed for Anatolia, there were more than forty Greek rebels functioning in the Black Sea Region. Among Turks, only the band in Giresun of rebel Osman Ağa who was in exile was particularly important. The other rebels were consisting of the followers of Goloğlu Mehmet Ağa, Ali Ağa, Hacıvelioğlu îdris Ağa, Ayanoğlu Hasan Ağa, Caferoğlu Mustafa Efendi, Kara İbrahimoğlu Şükrü Ağa from Ayvasıl that is the village of Giresun and his brother Bahattin.After Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Society was established, they decided to cooperate with Topal Osman. Because only Topal Osman and his men had weapons. They negotiated with Topal Osman and agreed on a joint struggle against the Greek rebels. After a while when Mayor of Giresun was in Istanbul because of his illness, he resigned due to his health problems and Topal Osman came to this position. On 8 July when he was in Karahisar with his followers, he was officially informed that he was granted pardon for his exile sentence. In order to protest the occupation of İzmir, meetings were held in Trabzon and Giresun. The meeting which was held in Çamlı Pazar in 17 May was held under the leadership of Mayor Osman Ağa. In the meeting, exciting speeches were made; and telegraphs were sent to Istanbul Government., president of USA, Wilson, British, French and Italian Governments. Osman Ağa ensured the joining of the youngsters to National Struggle in Giresun and its vicinity by organising them. In cooperation with the Head of Giresun Local Draft Office, Avni Alpaslan and the Gendarme Commander Hamdi Bey, he ensured the joint of many youngsters from Tirebolu, Trabzon, Rize, Ordu and especially Giresun to Ağa's forces. In 1920 Giresun Volunteer Battalion was formed. In 1920 Greek rebels, by controlling the Greek villages especially in Samsun and its vicinity started to wait for an exterior intervene. They weren't so effective only in Giresun and its vicinity which was under the influence of Osman Ağa's Militia. Giresun was attracting attention of Entente States, because it was an important base of Ankara Government in Black Sea and moreover it was a centre where particularly weapons and munitions were supplied.When Osman Ağa went to Ankara in November 1920, Giresun papers published this news under the title of `Our Leader of National Defence Is In Ankara.` The Greek rebels who failed to act in Giresun and its vicinity, increased their activities in Samsun region. The rebels who were settled in the proper localities of the villages with the assistance of Greek Officers, were being a danger for the back side of the army before Sakarya War. Well-trained and armed crowded rebels were formed to act simultaneously with Greek attacks and shot and defeat Turkish forces by striking from back side. Therefore 42nd Infantry Regiment under the command of Osman Ağa was utilized to provide security and welfare in Samsun. The Troop arrived in Samsun by the Steamship Ümit on 16 April 1921, and there it was equipped by the 15th Division. Osman Ağa settled his Headquarters in the Mıntıka Palas Hotel in the city. Street fights were ceased in Samsun; after this, Pontus followers couldn't enter the city as a group. The measures, which were taken by Topal Osman were exaggerated occasionally and this caused complaints by Greeks. In the same year, Osman Ağa played a major role in suppressing the Koçgiri Rebellion. The volunteer forces under the command of Topal Osman, fought with regular army against Greeks in the front-line. 47th and 42nd Troops were sent to Sakarya Front-line under the command of Osman Ağa and Hüseyin Avni Bey in August 1921. They showed great success, especially in Mangaltepe in this battle in which Hüseyin Avni Bey died. A lot of things have been said about Osman Ağa' s personality and some judgments were made in some memories. We believe that the most objective judgment could be made under the light of his contemporary documents.