Türkiye Cumhuriyeti`nde basın ve iktidar ilişkisi (1938-1945)

Abstract

ÖZET Basın, her zaman faaliyet gösterdiği toplumun sosyal ve siyasal yapısının biçimini yansıtır. Siyasal iktidarın basını hangi oranda ve nasıl etkisi ve denetimi altmda bulunduracağının şartlarını siyasal rejimin niteliği belirler. Türkiye, 1938-1945 yıllan arasmda, Tek-Parti'ye dayalı otoriter bir siyasal rejim ile yönetilmiştir. Bu dönemin mutlak hakimi İnönü olmuştur. Bu nitelikteki bir siyasal rejim, siyasal yaşam içinde önemli ve etkili bir kurum olan basmı sıkı bir denetim altına almıştır. Böyle sıkı bir denetimi sürdürebilmek için hükümetin elinde birçok olanak vardı. Her şeyden önce 193 8 'deki basın yasası değişikliğiyle önemli denetim olanaklarına kavuşan hükümet, 1940 'ta Matbuat Umum Müdürlüğü'nü de Başbakanlığa bağlayarak basın üstündeki etkinliğini daha da yoğunlaştırmıştır. Ayrıca, İstanbul'da 1940 Kasım ayında sıkıyönetim ilanı suretiyle gazetelerin denetimi bu yönden de genişletilmiştir. Böylece basın, bir yandan hükümetin diğer yandan da sıkıyönetimin denetimi altında ezilip büzülmektedir. Bunların sonucu olarak da, Hükümet, Matbuat Genel Müdürlüğü aracılığıyla gazeteleri gerekli gördüğü her an kapatabilir duruma gelmiştir. Ayrıca hangi habere ne ölçüde yer verilmesi gerektiği yine aynı kanaldan basma günü gününe direktiflerle bildirilmeye başlanmıştı. Ancak yönetimin denetim yollan bu kadarla da kalmamıştır. Büyük gazete sahiplerinin aynı zamanda C.H.P. mebuslan olmalan da bu konuda önemli rol oynamıştır. Türkiye, II. Dünya Savaşı boyunca her iki muhasım tarafı da kollayan ve temel amacı topraklarına bir saldın olmadıkça savaşa girmeme esasmadayalı bir dış politika izlemiştir. Bu politika, Türkiye'nin iç politik yaşamı kadar basmma da yansımış ve basın üzerinde dış haber ve yorumlar ile ilgili çok katı bir denetim ve yönlendirmenin yapılmasına neden olmuştur. Hükümet, direktiflere uymayan bir çok gazeteyi kapatmış ve ancak uzun ricalardan sonra yeniden çıkmasına izin vermiştir. II. Dünya Savaşı sonucunda demokrasilerin üstün geleceğinin kesinleşmesiyle Türkiye'de yeni yönelişler başlamıştır. Irkçı-Turancı Tevkifâtı yapılmış ve bu zamana kadar yayınlarına izin verilen Pan-Türkist nitelikli dergiler kapatılmıştır. Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan öncülüğündeki bir grup da 1944'te C.H.P. içinde muhalefet bayrağını kaldırmayı denemiştir. `Milli Şef İnönü, söz konusu grupları yeni bir parti kurmaya yöneltmiştir. Bayar ve arkadaşları giderek Demokrat Parti'nin hazırlıklarına girişirlerken, partilerine sözcülük edecek bir yayın organını aramışlardır. DP kuruculanyla Ahmet Emin Yalman'ın Vatan'ı arasında böylece belirli bir yakınlaşma ortamı kurulmuştur.

ABSTRACT The press which functions in a society reflects the political and social structure of the country. How and on what ratio the press would be limited by the government is determined by the characteristic of the political system. Between 1938 and 1945 Turkey was ruled by one party system and during that time there was an authoritarian regime on that land. In that period, İnönü was the absolute ruler of the country. Because of its authoritarian characteristic the political system controls the press that is very important and influential in the political life of country. The government has a lot of opportunity to continue this strict control. First in 1938 with a change at Press Law the government had a new opportunity to control the press and in 1940 the General Management of Press was connected with the Prime Ministry so that the government is able to control the press more strictly. In addition in Istanbul in 1940 martial law was announced that's why the control over the press was expanded. Thus in one side the press was controlled by the government and on the other side it was controlled by the martial law. As a result of these developments theIV government had an opportunity to stop the activity of the press in the country by means of the General Management of the Press. Which news would be printed or wouldn't be printed on the paper was decided by the General Management of the Press and the decisions were announced to the newspapers by that institution. But that was not all to controll the press. The owners of the big newspapers were the members of the Parliament and the member of the C.H.P. (the only party in the Parliament) which played a key role on the control of the press. During World War II the foreign policy of Turkey was not joining the war as soon as one side didn't attack to Turkey. In this war neutrality was the basic of the foreign policy. This policy affected the press policy besides the internal policy and the comments at the papers about the war were controlled strictly by the government. The government stopped some newspapers activities because they didn't obey the directions of the government. After promising to obey the directions of the government they were let to be printed again. Towards to the end of the war the government understood that the fascist regimes would lose the war, the government took new measures. The pan- Turkist newspapers and magazines were suppressed and their owners were arrested. In 1944 in C.H.P. an opposition group was formed by Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü and Refik Koraltan. `National Chief İsmet İnönü the second President of Republic oriented that group to set up a new party.V Celal Bayar and his friends started to set up a new party normed Democratic Party and they need a newspaper for their new Party. Thus Between the founder of new party and Ahmet Emin Yalman who is the owner of a newspaper named Vatan (The Land), the closeness occurred.