Gaziantep kentinde sosyal yapı (1856-1950)

Abstract

XVI. yüzyılda Osmanlı topraklarına katılan Antep, XX. yüzyıl başlarına kadar Halep Eyaleti'ne bağlı, kozmopolit etnik yapısına karşılık, Türkçe konuşulan bir kaza olarak varlığını sürdürmüş, 1913 yılında bağımsız sancak olmuştur. Cumhuriyet döneminde Gaziantep, bünyesinde barındırdığı 560 - 720 köy ile şehir çevresindeki arazilerin artı ürününü değerlendiren bir merkez olmuştur. Osmanlı'da mevcut `adem-i merkeziyetçi` devlet yönetiminde, hükümdar otoritesini, askeri güç, sivil memurlar ile bunların etkisindeki mahalli yöneticiler olan eşraf ve ayan ile sürdürmüştür. Uygulamada, şehirle ilgili imar düzenlemeleri, kontrol, bayındırlık işleri, emlak ve nüfus yazımı, alışveriş kontrolü, itfaiye işleri, eğitim görevleri, hükümet, vakıflar ve belediye tarafından yürütülürken, merkeziyetçi yönetim anlayışından hareket eden Cumhuriyet hükümetleri döneminde merkezi atama ile gelen memurlar ve belediyeler bu görevleri üstlenmiştir. Bir Türk - İslam şehri niteliği taşıyan Antep, mimari özellikleri açısından, iki katlı evleri, uzun karataş kaplamalı, merdivenli çıkmaz sokakları ile içice girmiş bir şehir dokusunu yansıtmaktadır. Şehirde ibadet yerlerinin konumu ve bunların yapılış tarihleri, kent imarının teşekkülü ve gelişmesi hakkında önemli ölçüde fikir vermektedir. 1923 - 1950 yıllarında geleneksel kentten çağdaş kente geçiş sürecini yaşayan Gaziantep, 1950'den sonra hızla eski şehir dokusundan uzaklaşmıştır. Bu dönemde ayrıca şehrin altyapısı önemli ölçüde tamamlanmıştır. Antep Şeriyye Sicilleri'nde yer alan terekelerin ortaya koyduğu maddi kültür unsurları, gayri menkuller ve unvanlardan şehirde ekonomik açıdan 3 ana tabaka bulunduğu görülmektedir. Kendilerine özgü özellikler taşıyan tabakalarda, güç dengesi Cumhuriyet döneminde bozulmuştur. 1856 - 1950 döneminde şehirdeII etkili grup olan esnaf, önceleri loncalar, daha sonra odalar şeklinde örgütlenmiştir. Sosyal güvenlik, mahalli idareler ile halkın kendi içinden yarattığı kurumlar olan vakıflar ve zengin odaları vasıtasıyla sağlanmıştır. Ekonomik tabakalar arasında sosyal statünün göstergesi olan unvanlar tabakalara göre farklılık göstermektedir. Sosyal yapı içerisinde aile ve kadının statüsü, Osmanlı döneminde kaynağını islam'dan alırken, Cumhuriyet döneminde medeni hukukdan almaya başlamıştır. Sosyo-ekonomik tabakalar arasında, eğitim ve din, tabakaları belirleyici, mensup olunan tabaka bilincini sağlayıcı, aradaki ilişkileri düzenleyici veya ayırıcı rol oynamıştır. Tarım ekonomisinden sanayileşmeye geçiş dönemi olan Cumhuriyet döneminde, Ermenilerin şehirden tamamen ayrılmasından sonra, el sanatları ve sanayide buhranlı bir döneme giren Gaziantep'te yeni Cumhuriyet kanunları ve toplumun yavaş da olsa değişmesinde önemli ölçüde etkili olmuştur.

Antep, which was linked to the Ottoman territory in the XVI th century, existed as a town connected to the Province of Aleppo, where Turkish was spoken until the XX th century although it had a cosmopolitan - ethnic structure and became an independent `sanchak` in 1913, During the Republican period, Antep with its 560 - 720 villages became a center which made use of the surplus products of rural areas. Within the decentralized administrative state system the authority of the Emperor was implemented by military power, employees and local authorities such as `eshraf (rich and notable people) and `ayan` (urban notables) under the existing system. The construction work for the city, permission, development.real estate, demography, trading control, fire prevention education, governmental work and charities were carried out by the municipality. During the Republican governments, which worked within the framework of a decentralised system, these dutiies stated above were implemented by municipalities and civil servants who were centrally appointed. In terms of the location of the city, Antep, which carries Turkish - Islamic characteristics, has important architectural structures such as two-storey houses and many cul-de-sacs with long black stones and stairs. The location of religious places and the dates of their establishment give us a general idea about the structure and development of the city. Gaziantep, which experienced a transition period from a traditional city to a modern city between 1923 - 1950, developed rapidly after 1950. This period was also the time when the foundations of the city were completed in large measure. The cultural factors found in the Antep `Şeriyye` (legislative documents), `terekes` (heritage documents), and from real estate land titles indicate that the city consisted of four main economic structures, In these structures which haveIV unique characteristics the balance of power changed negatively during the Republican period. Between 1856 - 1950 the merchants who were an authorative group in the city were organized in the form of `loncas` firstly and `odas` (unions) later. Social security was provided by means of foundations formed within the community charities, unions and `loncas`. The titles which symbolised the social status in the various economic structures differed according to the structures. The status of women and the family in the social structuring originated from Islam during the Ottoman period, whereas it originated from civil law in the Republican period. In the socio - economic structures, an important role was played by education, religion, and class characteristics in the awareness of class structures. During the Republican period, in the transition from an agricultural economy to industrialization when the Armenians had abandoned the city, handcrafts and industry were negatively affected, although the laws of the new Republic gradually brought about important changes in the community.