Batıcı bir düşünür olarak Kılıçzade Hakkı: 1872 - 1960

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Batıcı bir düşünür olan Kılıçzâde Hakkı aracılığı ile yakın dönem Türk tefekkür hayatını araştırmaktır. 1872 yılında, Osmanlı Devleti'nin sınırlan içinde bulunan Yugoslavya'nın Niş kentinde çiftçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen İsmail Hakkı, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sırasında ailesi ile birlikte Manastır'a göçmek zorunda kalır. Burada babasını kaybeden Kılıçzâde Hakkı, fikirlerin hayli uyandığı, İdare-i Hamidiye'ye karşı önemli bir fikrî muhalefetin şekillendiği bir ortamda, 1890 Nisan'ında Mühendishâne-i Berriî-i Hümâyûn'a kayd olur ve 1894 yılında mezun olur. Selanik, Manastır, Bağdat, Yemen ve İstanbul Kolorduları 'nda görev yapan İsmail Hakkı, 1911 yılında Mustafa Kemal'le tanışır. Kılıçzâde Hakkı, devletin bekası için arayışların ivme kazandığı Balkan Savaşları sırasında, İçtihad mecmuasında yayınladığı `Pek Uyanık Bir Uyku` adlı makalesi ile toplum hayatına yönelik radikal öneriler sunar. Batıcıların programı olarak kabul edilen bu yazısında, Kari Mannheim'in birinci 'utopia' tipi olan `Orgiastic-chiliasm` ile benzerlik gösteren bir 'utopia' ortaya koyarak Batı modelindeki bir ülkenin taslağını çizen İsmail Hakkı, entelektüel bir şahsiyet olarak temayüz eder. 1912 Şubatı'ndan itibaren, biyolojik materyalizmi savunan İçtihad ailesine katılan İsmail Hakkı, yazılarından dolayı Kılıçzâde unvanını alır ve bundan böyle Kılıçzâde Hakkı adıyla anılır. içtihad mecmuasında askerî yenilgilerin tahlili ile yazılarını sürdüren Kılıçzâde, katı kuralları nedeniyle İslâm'ı, toplumsal gelişmenin önünde önemli bir engel olarak görür. Aynı mecmuada `halk İslâmı`na da ağır eleştirilerde bulunan Kılıçzâde, yazılarında `...Meşîhat işe burnunu sokmasın...` ve `taklîb-i hükümet` görüşlerini içeren yazılarından dolayı yargılanır ve hiç bir hukuksal dayanak gösterilmeden, 2 Kânûn-ı sânî 1329 (15 Ocak 1914) yılında Binbaşı rütbesinde iken emekliye sevk edilir.Kâinatın ve insanın yaratılışını tekâmül kanunlarıyla açıklayan Kılıçzâde Hakkı, El-medâris, Sebilü'r-Reşad, Hayrü'l-kelâm, Medrese İ'tikadlan adlı İslamcı dergilerle uzun tartışmalara girer ve onların savunduğu ilâhî kanunlara karşı, tabiat kanunlarını savunur. Dinin toplumda oynadığı rolün yerine bilimi yerleştirmek isteyen Kılıçzâde, Büchner ve Haeckel'in rehberliğinde, bir Doğu-İslâm toplumunda, dinî dogmalara savaş açan bir aydın olarak nitelendirilebilir. Kılıçzâde'ye göre, hukuken sona ermiş bir Osmanlı Devleti'nden çağdaş normlarla donatılmış bir devletin kurulması için yeni bir 'ethic'in ikamesi zorunludur. Cumhuriyetin ilânından itibaren biyolojik materyalizm ve materyalist monizm ile ilgili felsefî düşüncelerini çok daha net bir şekilde ortaya koyan Kılıçzâde, 1924 Ocak'ında Mustafa Kemal Atatürk'ün arzusu üzerine Hur Fikir adlı bir gazetenin yayınına başlar ve sekiz yıl boyunca Türk inkılâbının zihinlere yerleşmesi için uğraş verir. Ne var ki, Cumhuriyetin ilk yıllarında, İslâm dinine getirdiği eleştirilerden dolayı yine yargı önüne çıkmaktan kurtulamaz ancak berâet eder. Batılılaşma karşıtı cepheyi bertaraf etmek için `halk İslâmı`na yeni bir yorum getirmek amacıyla yazılar kaleme alan Kılıçzâde Hakkı (İsmail Hakkı Kılıçoğlu), 1927-1946 yıllan arasında CHP. milletvekili olarak parlamentoda bulunur. Parlamento yıllarında, dinî kurumların devlet hayatı içinde yer almamasının zorunlu olduğunu vurgulayan Kılıçoğlu, Meclis konuşmalarında da eğitim, hukuk, savunma ve dış politika hususlarında gerekli özenin gösterilmesini talep eder. Sağlık sorunları nedeniyle, 1946 yılından itibaren parlamento hayatından ayrılan Kılıçoğlu, 1960 yılında hayata veda eder. İsmail Hakkı Kılıçoğlu, Türk tefekkür hayatında Batıcıların programını çizen bir Türk münevveri olarak tanınmaktadır.

The aim of this study is to investigate the late Turkish life of thought through Kiliczade Hakkı, a Westernist intellectual. Ismail Hakkı, born as a child of a farming family in 1882 in Nish city of Yugoslavia, which, then, was part of Ottoman Empire, had to move to Manastır to gether with his family during the 1877-1878 Ottoman-Russian war. Ismail Hakkı, who lost his father there, enrolled in The Imperial Engineering School for Artillery Officier in April of 1890 and graduated from that Army Engi neering School in 1894. His graduation happened in a period in which a severe action of thought came into existence against Hamidian administration and thoughts ap peared to be active. While he was in charge of army corps of Selanik, Manastır, Baghdad, Yemen and Istanbul, he met Mustafa Kemal in 191 1. While solutions to the eternity of the state were sought during the Balkan wars, Ismail Hakkı put forward radical suggestions regarding the issues of military, politics, education, women, economy, religion, language, law, local management, free enterprise, attire, society in his article titled `Pek Uyanık Bir Uyku` which ap peared in periodical called the İçtihad With this article that can be interpreted as the program of Westernists, Ismail Hakkı, who wrote the draft of a Western like country, became a noticable Turkish intellectual by proposing an utopia which is similar to Karl Mannheim's `orgiastic-chiliasm` kind of utopia. From February of 1912 on Ismail Hakkı, who joined the İçtihad family, a periodical which was promoting biological materialism, was given the title of Kilic zade and from then on, he was called Kiliczade Hakkı. Kiliczade Hakkı, who kept writing article concerning the analysis of military defeats, saw Islam as an important barrier to social development due to its strict rules. In the above-mentioned periodical, the severely criticized `folk Islam` and was subjected to judicial trial owing to his argument of `Sheikh-ul-Islam should not interfere state affairs` and his articles regarding his ideas about `coup d'etat`. Con sequently, he was made to retire while he was holding the title of Major without any proof on January 15 1914 (2 Kânûn-ı sâni 1329).IV Kiliczade Hakkı, who explained of mankind and universe trough the laws of revolution, started to argue with islamic periodicals such as El-medâris, Sebilfi'r- Reşad, Hayrü'I-kelâm, Medrese İ'tikadlan, supported the law of nature in re sponse to the divine law supported by the islamic periodicals. Kiliczade, wanting to put science in the place of the role of the religion in the community, may be regarded as an intellectual who declared war against religions dogmas in Oriental- Islam community just as Büchner and Haeckel were. According to Kiliczade, to able to found a state equipped with contemporary norms out of Ot toman Empire, the replacement of new ethic was obligatory. From the moment of the declaration of republic onward, Kiliczade, whose thought on biological materialism and materialist monism came to became clearer, started to publish a newspaper called Hür Fikir and tried to get Turkish revolution fixed in the minds of the individuals for eight years upon Atatürk' s request but he could not avoid being judged because of his criticisms directed to Islam in the early years of Turkish Republic lucky he was proved innocent. To eliminate anti republican front resulting from the dialogue between com mon people and villagers and the segment of the community exercising superstitious belief as a means of business, Kiliczade, who wrote articles in order to suggest a new interpretation of `folk islam`, became a member Parliament of Republican People's Party in between 1927-1946. During his being an member of Parliament, Kilicoglu, arguing that religious institutions should not interfere with state life, requested relevant circles, in his speeches delivered at Parliament, to be sensitive to the issues regarding education, law, defence and foreign policy. Due to his health problems, Kilicoglu stopped being a member of Parliament in 1946 and died in 1960. In Turkish thought life, Kilicoglu is known as a Turkish intellectual who developed the program of Westernists.