Devlet yatırımlarının bölgeler arası dağılımı sorunsalı (Antalya, Aydın, Çankırı, Diyarbakır, Erzurum Kırklareli, Ordu)

Abstract

ÖZET `Devlet Yatırımlarının Bölgeler Atası Dağılımı Sorunsalı` tez çalışmasında Cumhuriyet Döneminde (1923-1995) bölgeler arası sosyal ve ekonomik alanda gelişmişlik için her bölgeden bir İl (Antalya, Aydın, Çankırı, Diyarbakır, Erzurum, Kırklareli, Ordu) bölgeyi örneklemek amacıyla seçilerek Osmanlı Devletinin son dönemlerindeki durumları incelendi Daha sonra bunların Cumhuriyet sürecindeki gelişmeleri, devlet yatıranları ile özel yatırımların hangi kriterlere göre dağıldığı, bölge ve illerin gelişmesindeki etkileri belirlenmeye çalışıldı. Bu çalışma yapılırken vilayet idare sistemimizin tarihi süreç içerisindeki gelişimi, merkezi idare, yerel yönetimler ve merkezi idarenin yerel yönetimler üzerindeki nüfuzunun gelişmeye etkileri araştırıldı. Devlet yatırımları bahsedilen bölge ve iller bazında sosyal (eğitim, sağlık ve alt-yapı) ve ekonomik (tarım, sanayi ve mali) hizmetler, kamu hizmetleri, özel teşebbüs yatırım kriterleri baz alınarak belirlenmeye çalışıldı. Bu yapı içerisinde görülen sorunun nedenlerinden ekonomik ve coğrafi aktörlere de değinildi. 1933 yılında uygulamaya konan I.Kalkınma Programı ve II.Kalkınma Programı çerçevesinde ve Demokrat Parti devrinde yapılan kamu yatırımları `Planlama öncesi Kamu Yatırımları`, DPT'nin kuruluşundan sonra 199S yılma kadar ki süreçte yapılanlar da `Planlama Dönemi Kamu Yatıranları` olarak ele alınmıştır. Ülkede planlı döneme geçilmesiyle birlikte yurt içinde çeşitli yörelerin birbiriyle ölçülebilir ve görelice karşılaştırılabilir sosyal ve ekonomik göstergeler yardımıyla gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesi plancıların önemle vurguladıkları konulardan biri olmuştur. Bu tarz tespitlerle Cumhuriyet öncesi başlatılan ve Cumhuriyet sürecinde de uygulanan ekonomik ve sosyal politikalar ile coğrafi bölgeler ve illerdeki devlet yatırımlarının dağılımı tarihi süreç içerisinde incelenerek 1995 yılına gelindiğinde ortaya çıkan bölgeler arasındaki gelişmişlik arklarında devlet yatıranlarının yamada diğer coğrafi, tarihsel... nedenler üzerinde durulmuştur. Böylece ortaya çıkan verilere göre bir yandan mevcut politikaların basan derecesini takip etme mümkün olabileceği gibi, diğer taraftan da mekansal boyutlu, günün şartlarına uygun yeni politikalar üretme aşamasında tarihsel sürecin rehberlik edebilmesidir.VI 1963 yılından 1995 yılına kadar ki süreçte uygulamaya geçen altı adet beş yıllık kalkınma planında Özellikle geri kalmış bölgelerde hedeflenen teşvikler, yatırımların gerçekleşme dereceleri, amaca ulaşmada beklentilere cevap verme oranları ile günümüzdeki konumlan incelendi Bu genel durum içerisinde devlet yatırımlarının bölge ve bahsedilen illerin sosyoekonomik gelişmişlik düzeylerine etkisi kıyaslandı. Beş yıllık kalkınma planlan incelenerek bölgeler arasındaki dengesizliği gidermek amacıyla gerçekleştirilen çeşitli plan ve projeler ile özel sektörü canlandırmak amacıyla uygulamaya konulan teşvik sistemi ve başarısı araştırıldı Çalışmanın özünü, bahsedilen bölge ve illerde Cumhuriyet Dönemi'ndeki devlet yatırından oluşturur ve bunların dağılımında bölgesel farklılıklar (nüfus dağılımı, coğrafi yapı, iklim, ulaşım, iş gücü, kalifiye işgücü) göz önünde tutularak, çalışmanın sonunda devletin bölgeler arasındaki yatırımlarında bir ayrım yapıp yapmadığı ile bu bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmeleri karşılaştırılarak sonuca varıldı. Cumhuriyetin başlangıcında tarihi süreç içerisinde ortaya çıkan çeşitli nedenlerle bölge ve iller arasında sosyo ekonomik gelişmişlik açısından büyük farkların olduğu tespit edilmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkenin ekonomisini canlandırmak için büyük çaba harcanırken bölge ve illerin gelişmesine yer verilmemiş, daha çok ülkenin gelişmesi için gerekli çalışmalar yapılmış, fakat sosyal yönden ülkede nüfusa eşit hizmet yer almıştır. 1963 yılından sonra DPT'nin çalışmaları ve kalkınma planlan ile özellikle KÖY ve geri kalmış yörelere daha çok ağırlık verilmiştir. 1990'h yıllara gelindiğinde süreç içerisindeki devlet yatırımlarının nüfusa oranlamasına bakıldığında bölge ve iller arasında bir ayrımın yapılmadığı görülse de, bugün bölge ve iller arasında sosyo-ekonomik farklar devam etmektedir. Bunun nedeni başlangıçta gelişmiş yöreler İle arasındaki uçurumun çok fazla olmasıdır. Devlet gerekli tedbirleri alarak yatırımlarını yaparken özel sektör gerekli ilgiyi göstermemiş ve yapılan çalışmalar ile aradaki fark ancak bu düzeye getirilebilmiştir.

vn ABSTRACT 111 the thesis titled Distribution problem of intereegfonal state mvestments, for the evaluation of the development grades on different regions in the republican period between 1923-1995 of Turkey, social and economical bases, one city from every specified district such as Antalya, Aydın, Çankırı, Diyarbakır, Erzurum, Kırklareli, Ordu have chosen for modeling the districts.. An investigation has been conducted on those choices regarding their social, cultural and economic status for the last period of Ottoman State. For the social and economical developments of the chosen cities and regions in the republican period, how state and private investments are speeded and which criteria are used on, and their affects to region and city developments have been determined. While this study is conducted, the development of our country city administration on historical period, central and rural administration, and the development effects of central administration to rural administration have been investigated. The state investments based on bom regions and cities have been determined relative to the criteria of social (education, health and infrastructure) and economical (agriculture, industry and finance) investments, state investments, and private investments. Economical and geographic reasons among the aforementioned problem of the structure have been evaluated. Tore planning State Investments` is the investments of First Development Program in 1933 and the Second Development Program, and the investments during the Democratic Party period. From the r^riodofafter The State Plarming Department was established until 1995 is named as Planning Term State Investments`. After the planning period, it is seen that social and economic indicators were shown the differences between the regions. The determination of the development grades according to these indicators becomes an important point for the planner. The investments on the geographic regions and cities has been investigated concerning with the investments commenced before the republican period and the investments carried out during the republican period based on economic and social policies by these kind of indicators. After 1995, despite of the state investment differences between geographic regions, the geographic, historical etc. reasons were effective. Therefore, while the success of the current policies could be re-determined, thevm historical period could be ted us to produce new policies on the development of regions. At six five-years development plans during the period of 1963-1995, the targeted boosts on the undeveloped regions, the realization grades of the targets and current status have been investigated. In the general status, the effects of state investment have been compared based on social and economical developments grades of the regions and cities. Five-year development plans have been investigated; several plans and projects for removing instability between regions and the boosts for enlivening of private sector and its success have been examined. The core of the research is based on the state investments on the aforementioned districts and cities in the republican period. In the distribution of investments, the regional differences such as population density, geographic structure, climate, transportation, labour, experienced staff are taken into consideration. At the end of research, whether the state had been behaved equally on the investments between the regions or not, and the social and cultural grades of the regions are compared then the results are obtained by the analyses. At the beginning of the republic, big social and economical differences on regions and cities before the republican period are caused by several reasons, which had occurred. At the first years of the republican period, while the enormous effort had been spent for enlivening the state economy, the necessary attention for the development of districts and cities had been paid. However the studies had been carried out for the development of the state considering equal social service for the population. After 1963, the studies of The State Planning Department and the development plans had paid more attention to `Prior places for development` and un-development regions. Arriving to 1990, when the ratio between state investments and population are taken into consideration, it can be seen that there was no unequal treatment during the period. However, the social and economical differences on regions and cities have been practiced. The reason for this is the big gap between the developed places and undeveloped places. While the state takes the required measures into consideration such as investments, the private sector had not paid the necessary interests. The differences have only been diminished the current status by the studies.