Mondros`tan Gümrü`ye Türk basınında Ermeni sorunu Alemdar ve Hadis gazeteleri (1918-1920)

Abstract

Tarih boyunca Türk-Ermeni ilişkilerine bakıldığında, 11. yüzyıldan 19. yüzyılın son çeyreğine kadar, isyan veya siyasi türden herhangi bir sorun yaşanmadığı, iki milletin birlikte barış içinde yaşadığı görülmektedir. 1878 Ayastefanos ve Berlin antlaşmaları ile Ermeni sorunu uluslar arası bir problem olarak ortaya atılmıştır. Ermeni sorunu bu donemden itibaren, hem Türkiye hem de dünya gündeminde yer alarak tazeliğini günümüze kadar korumuştur. Ermeni Sorunu'nun temelinde, tarihi, dini, siyasi, ekonomik, hukuki ve kültürel sebepler vardır. Fransız ihtilali ile ortaya çıkan milli devlet anlayışı, Batı'nın, Hıristiyan azınlıkları Osmanlı yönetiminden kurtarma düşüncesi, Osmanlı ülkesinin artan stratejik ve ekonomik önemi ile uluslar arası rekabette oluşan yeni şartlar yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Şark sorunu' nun bir parçası olarak Ermeni sorunu da bunlardan birisidir. Genelde Rusya ve İngiltere'nin kısmen de Fransa ve ABD. nin desteğini alan Ermeniler, Türkiye'nin Doğu illerinde (Erzurum, Van, Bitlis, Harput, Sivas, Diyarbakır) bağımsız büyük bir Ermenistan kurabilmek için 1880'lerden itibaren örgütlü ve silahlı mücadeleye başlamışlardır. Ermeniler tarafından çıkarılan her olay, hem Osmanlı basmı, hem de yabancı basm organları tarafından dikkatle takip edilmiştir. Özellikle I. Dünya Savaşı ve Tehcir uygulaması yıllarındaki gelişmeler, yerli ve yabancı basm organlarında çok farklı şekillerde ele alınmıştır. Türk basınının, savaş yıllarındaki haber ve yorumları, dönemin hükümetlerince uygulanan sansür sebebiyle, genelde sınırlı bilgiler içermektedir. Savaşın akabinde kalkan, İttihat Terakki sansürünün yerini bir müddet sonra Hürriyet ve İtilaf hükümeti ile işgal kuvvetlerinin sansürü almıştır. Yeni sansür sebebiyle Ermeni sorunu ile ilgili haber ve yorumlar, içeriklerinden boyutlarına kadar her alanda büyük farklılıklar göstermektedir. Siyasi tercihleri ve hükümetten beklentileri farklı olan (Alemdar ve Hadisat) gazeteler, olaylar karşısında farklı tutumlar içerisine girmişlerdir.II Bir gazetenin ön plana çıkarmaya çalıştığı konuyu, diğer gazetenin hiç gündemine bile almaması bunun göstergesidir. Mütareke yıllarındaki (1918- 1920) Türk Basını'nın, Türk-Ermeni ilişkileri ile ilgili haber ve yorumlarında daha çok bir iç hesaplaşma havası sezilmektedir. Hadisat ve Alemdar gazetelerinin haber ve yorumlan bu türden örneklerle doludur. Hadisat yayın politikasında, Anadolu'nun Türklüğü ile sosyal, hukuki ve insani değerlerini ön planda tutmaya çalışmıştır. Buna karşılık Alemdar, gelişmeleri değerlendirirken, İttihat Terakki hükümetleri' nin uygulamalarını, genelde olayların merkezine koymaya çalışmıştır. Bu haliyle Alemdarın yaym politikası, adeta bir intikam mücadelesi şeklinde görülmektedir. Günümüzde de Türk dış politikasının en önemli problemlerinden biri olan Ermeni sorunu, döneminin basınına da geniş ölçüde yansımış, haber ve yorum niteliğinde pek çok yazınm konusu olmuştur. Bu haber ve yorumlar günü gününe değerlendirmeleri içerdiği ve kamuoyunun görüşünü temsil ettiği için önemlidir.

It has been seen that Turkish people and Armenians lived peacefully both in political and rebellion point of view till the last quarter of 19 th century from the 11th when their relations examined in history. The Armenian conflict aroused as a international problem after the 1878 Ayastefanos and Berlin Agreement. It is still considered an important problem both in our and the world's life after that period. The basis of Armenian conflicts are religious, historically, political, economical and cultural problem. The new era the France revolution aroused many problems with itself as new concepts of saving chiristian minorities from the Ottoman domain of rising importance of strategical and economical of Ottoman empire. Armenian conflict is one of them amone the eastern problem. Armenians started to strugle to establish an independent country in the eastern part of Turkey (Erzurum, Van, Bitlis, Harput, Sivas, Diyarbakır) providing help of Russia and England, also partly France and USA.'s. The rebellions caused by Armenians have been followed carefully both in Ottoman and western press. These events have been differently handled after the I. World war. The news of the Turkish press involves very limited information because of the censor during the war years. The censor of İttihat Terakki was abolished just after the war but in previous years the censors of invasion goverments and Hürriyet and İtilaf goverment were used. Because of these censors the news about Armenian conflicts are different in every dimension. The press followed different policy because of their political views and expedations. One of the newspaper published news whereas the other never mentioned it. The Turkish press gained different aspects about the Armenian conflict between 1918 - 1920, Different news was published in the Hadisat and Alemdar newspapers about the conflicts, in the Hadisat newspaper policy, social, cultural and humanisticvalues of Anatolian people were given priority whereas the Alemdar newspaper published the reforms of İttihat Terakki goverment. ft has been easily understood that the Alemdar newspaper prefeired a policy of revenge. Today, Armenian conflict is one of the most important problem in Turkish foreign affairs and is still a topic of many news and essays. These publications are important as they are evaluated daily.