Atatürk döneminde kurulan partilerin program karşılaştırması ve taban eğilimi

Abstract

ÖZET Atatürk Dönemi'nin ilk siyasal partisi 1923 yılında kurulan Cumhuriyet Halk Fırkası olmuştur. Kurulduğu tarihten 1950 yılına kadar iktidar partisi olan CHP, zamanla devletle, hükümetle ve yapılan icraatlarla özdeşleşmiştir. Cumhur Reisi Gazi Mustafa Kemal'in partisi olma özelliğini de taşıyan CHP, cumhuriyetin ve inkılapların koruyuşu rolünü de üstlenmiştir. İktidar partisi olmasının sonucu olarak CHP programlan da günün ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmiş ve ekonomik alanda devletçiliği benimsemiş ve bu programlarına da yansımıştır. Memurlar ve çıkarları devletle olan Üişküerine bağlı olanlar CHP'nin tabanım oluştururken onun poHtikalannmdan rahatsız olanlar da partinin muhalifi olmuşlardır. 1924 yılında kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile ilk defa çok partili hayata geçilmiş ancak bu süreç kısa sürmüş ve muhalif fırka 3 Haziran 1925 tarihinde kapatılmıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Atatürk ve onun çevresindekilerin icraatları ile kişisel tahakküm kurulmasına tepki olarak kurulduğu açıklanmıştır. Milli Mücadele liderleri arasında yaşanan kırgınlıklar da partinin kurulmasında etkili olmuştur. CHP içindeki muhalifler tarafından kurulan bu fırka mebusları iktidar partisi ile aynı özellikleri taşımasının yam sıra programı da CHF'nın öne sürdüğü ilkeleri kapsamaktadır. Ancak program liberal, ademi merkeziyetçi yönleriyle ayrılmaktadır. TpCF her ne kadar CHF izlediği politikaya tepki gösterenlere hitap ediyorduysa da muhafazakar ve gerici çevreler tarafından da desteklenmiştir. Özellikle programının 6. maddesinin bu çevreleri etkilediği görüşü dile getirilmiştir. Çok partili hayata geçişin bir sonraki perdesi 1930 yılında Serbest Cumhuriyet Fırkası ile açılmıştır. SCF iç ve dış gelişmelerin sonucu olarak kurulmuştur. Fırka Mustafa Kemal Paşa'mn güdümünde kurulmasına karşın halktan büyük destek görmüştür. SCF'nın gördüğü bu yoğun ilgi iktidar partisinin tepkisine ve fırkanın kısa sürede kapatılmasına neden olmuştur.11 SCF'nın programı liberal bir nitelik taşımakla birlikte daha çok ülkede yaşanan sıkıntılar doğrultusunda hazırlanmıştır. SCF özellikle ülkede yaşanan ekonomik sıkıntıdan etkilenen çevreler ve yönetimle bütünleşemeyen birçok kesim tararından desteklenmiştir.

m ABSTRACT Republican People's Party (RPP) established in 1923 was the first party of Atatürk' s Period. RPP was the party in power, became with the state and government and actions. As it was known the President Gazi Mustafa Kemal' s party, it took on a role as a defender of republic and revolutions. RPP's programs was acquire a shape with needs of day so that it was the party in power. It was considered etatism and this situation reflected to the programs. Civil servant and the peoples,get interest out of the relation with state, was constitute the foundation of RPP. But people who felt indisposed, to RPP. In 1924 the Progressive Republican Party(PRP) was established and for the first time in republic period the plural party system had experienced. But this experience continued in a very short time and the opposition party was abolished by the government on 3 June 1925. Progressive Republican Party it's cause of establishment with opposing the actions of Atatürk and his circle and their personal domination. This party founded by the oppositions in RPP and its members had the same characteristic with the RPP's members. In addition their programs include the same principles. But on the other hand PRP's program was different in liberality and local government Actually PRP addressed for the react to RPP's policy but it also include the conservatives and reactionists. Especially it's 6. articles of it's program was being criticized because of the it's influence on this circles. The next stage of the plural party system experienced with Free Republican Party in 1930. FRP founded the results of interior and exterior process. Although the party established the Gazi Mustafa Kemal' s control, it was supported by people. This big support frightened the RPP and caused the RPP's react and it's abolishment FRP's program had a liberal character. But more important point is that it prepared direction to problems which take place in country. FRP was especially supported by people who had economic troubles and had problems with government about becoming a united whole.