Lozan` ın getirdiği statü ve Türkiye` de azınlıkların durumu (1923-1974)

Abstract

Bu çalışma, bir bakıma Osmanlı Devleti'nin dağılma sürecinde, Batılı büyükdevletlerin kendi çıkarlarını hayata geçirebilmek amacıyla bir araç olarak kullanmak üzereortaya attıkları azınlıklar sorununun 19. yüzyılın ortalarından itibaren izlediği seyirçerçevesinde şekillenen bir devlet-vatandaş ilişkisinin tarihi açıdan incelenmesidir.Avrupa'daki milliyetçilik akımlarının Osmanlı ülkesine ve toplumuna sızması kurgulanmışpolitikalar aracılığıyla olmuştur ve Batı Avrupa'daki seyirden farklı bir gelişme çizgisiizlemiştir. Çalışmada sorunun teorik boyutlarından ziyade siyasal gelişme çizgisinin Osmanlı?millet sistemi? üzerindeki tesirleri üzerinde durulmuştur. Tanzimat Fermanıyla başlayanyenileşme sürecinin ?gayrimüslim Osmanlılar?ın hayatında ortaya çıkardığı değişim, gerekbunların devletle gerekse birbirleriyle olan ilişkileri çerçevesinde değerlendirilmiştir.II. Meşrutiyet dönemini, karakteri itibarıyla Osmanlı devletinin tasfiyesi ve yeni birdevletin ortaya çıkması sürecinde rol oynayacak seçkin kadroların oluştuğu bir dönem olaraktanımlamak mümkündür. Dolayısıyla, bu seçkinlerin değerler dünyasını oluşturangelişmelerin, onların daha sonraki olaylar karşısındaki tavır alışlarını da etkilemiş olmasıtabiidir. Bu sebeple Lozan'da Azınlıklarla ilgili Türk tezinin şekillenmesinde II. Meşrutiyetdönemi olaylarının tesirinin anlaşılması çalışma için bir başlangıç noktası oluşturmaktadır.Yedi bölümden oluşan çalışmanın Giriş bölümünde araştırmanın kapsamı, geneldurum değerlendirmesi, yaklaşım ve maksatlar hakkında bilgi verilmiştir. zleyen birincibölümde ise Meşrutiyet'in ilanından Balkan savaşlarına uzanan gelişmeler, gayrimüslimlerleilgisi çerçevesinde toplumsal, hukuksal ve ekonomik yönleriyle verilmeye çalışılmıştır. kincibölümde I. Dünya Savaşı yıllarındaki ayrışma ve her bir cemaatin savaş yıllarındaki tutumlarıayrı ayrı verilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Mütareke ve Milli Mücadele yıllarındagayrimüslimlerin faaliyetleri cemaatler ve bölgeler bazında irdelenmiş ve bu suretle Lozan'dasavunulan Türk Tezi'nin dayanakları ve o günün toplumsal psikolojisi açıklanmayaçalışılmıştır.Dördüncü bölüm, Lozan Barış Konferansı sürecinde azınlık tartışmalarını ele almaktave yukarıda anılan gelişmelerin anlaşma metnine etkileri ortaya konulmaktadır. Lozan'dabelirlenen statüyle Sevr tasarısındaki azınlık hükümlerinin karşılaştırılması yer almaktadır.Ayrıca azınlık olarak tanımlanan gayrimüslim cemaatlerin Lozan Barış Andlaşmasının 42.maddesinde tanınan haklardan feragatleri çerçevesinde bu cemaatlerin yeni statülerini nasılalgıladıkları konusu üzerinde de durulmuştur.Beşinci bölüm, Lozan'a ek Sözleşme ve Protokol ile belirlenen Türk Yunan nüfusmübadelesi ve azınlıklara etkisi üzerinde durulmuştur. zleyen altıncı bölümde Tek PartiDöneminde azınlıkların konum ve statülerini etkileyen düzenleme ve olaylar aktarılmayaçalışılmıştır. Yedinci bölüm ise çok partili siyasal hayatta azınlıklar ile bir dönüm noktası olanKıbrıs Barış Harekâtına uzanan süreçte yaşanan olaylar incelenmiştir.

This study examines the minority problem, which was created by the Super Powers asa tool of realization of their benefits during the process of disintegration of Ottoman State, interms of the progress of the relationship between the state and subjects from the middle of the19th century. The leaking of nationalist movements in the Ottoman country and society was asa result of planned policies and the improvements of these movements were different from theimprovements in Western Europe. The focus of the study is on the political developments ofthe problem and its effects on the Ottoman ?nation-system? instead of its theoreticaldimensions. The changes in the ?non-Muslim Ottomans? lives due to the rejuvenation periodwhich began with the Tanzimat Reforms are evaluated in the framework of both theirrelations with state and each other.It is possible to be defined Second Constitutional Monarchy Period as a period ofelimination of Ottoman State and appearing of the new outstanding cadres who would beinvolved in the process of establishing a new state. Consequently, the developments thatformed the system of values of these cadres were effective on their attitudes about thefallowing events. Understanding of Second Constitutional Monarchy Period?s influence onthe shaping of the Turkish Thesis about the minorities in Lausanne became a starting point forthis study.In the introduction of the study, the scope of the research, general statementevaluation, approach and purposes will be mentioned. In the first part, the period from thedeclaration of First Constitution to the Balkan Wars will be analyzed in terms of social, legaland economic dimensions related to the non-Muslims. In the second part, the decompositionin the society and the attitude of the each religious community in the I. World War years willbe narrated. In the third part, non-Muslim activities and religious communities during theArmistice and National Struggle periods and the basis of the Turkish Thesis, defended inLausanne, and the societal psychology will also be presented.In the forth part, discussions about minorities in the Lausanne Conference and theeffects of the former developments on the agreement text will be examined. The comparisonof the articles of the Lausanne and Sevres about the minorities will also be analyzed. Inaddition, it will be displayed that after the abdication of the rights recognized by the article 42of Lausanne Peace Treaty how non-Muslim communities defined as minority perceived theirrights.In the fifth part, Turko-Greek population exchange determined by the additionalagreement and protocol to Lausanne and its impacts on minorities will be examined. In thesixth part, the arrangements and events that affected position and status of the minorities inthe nönü Era will be mentioned. In the seventh part, minorities in the multiparty system andthe events towards the Cyprus Peace Campaign will be presented.