Sovyet ideolojisi çerçevesinde Türk cumhuriyetlerinin tarih yazımı ve tarih eğitimi: Azerbaycan örneği

Abstract

iÖZETBu tez çalışmasında, Sovyetler Birliği'nde hakim ideoloji olan ?SovyetlerBirliği Komünist Partisi ideolojisinin? tarih yazımı ve tarih eğitimine etkisi,yönlendirmeleri, bu yönlendirmelerin genel Sovyet sistemi içinde ve TürkCumhuriyetlerindeki uygulamaları; S.S.C.B. içindeki Türk kökenli devletlerden biriolan Azerbaycan Cumhuriyeti örnek alınarak incelenmeye çalışılmıştır.Sovyet İdeolojisi, 1922 yılında Sovyetler Birliği'nin kurulmasıyla iktidaraoturan bir ideolojidir. Marksizm-Leninizm ve Rus kültürünü merkez olarak alan buideolojinin nihai hedefi Sovyetler Birliği'nde yaşayan milletleri ve kültürleribirleştirerek bir ?Sovyet İnsanı? tipi yaratmaktı. Yaratılan ?Sovyet İnsanı?nın iseamacı, ilk aşamada Sosyalizm toplumunu, son aşamada ise Komünizm toplumunu veyaşamını gerçekleştirmekti. Bu amacına ulaşmak için de Sovyet İdeolojisi,toplumdaki siyasi, ekonomik ve özellikle askeri mekanizmaları ve benzerleriniideolojik aygıt olarak kullanma yolunu tutmuştur. Bu doğrultuda kullandığıöğelerden biri de tarih bilimi ve tarih eğitimi olmuştur. Sovyet ideolojisinindoğruları, tarih biliminin ve tarih eğitiminin doğruları olarak kabul edilmiştir. Tarihbiliminin görevi bu doğrulara dayanaklar bulmak ve tarih eğitimin görevi de budoğruları öğretmek olmuştur.Sovyet ideolojisi, Sovyetler Birliği'nde yaşayan, fakat merkez tarafındangüvenilmez millet olarak kabul edilen Türklerin, tarih yazımı ve tarih eğitimini deSovyet tarih yazımı ve tarih eğitiminin bir parçası olarak görmüştür. Merkeze sıkısıkıya bağlı kenar devletler olarak yapılanmış olmalarından dolayı TürkCumhuriyetlerindeki tarih yazımını ve tarih eğitimini şekillendiren yerel kurumlar,bu işlevi ?merkez-taşra hiyerarşisi? doğrultusunda yürütmüştür. Sistemin güç odağıolan Komünist Partisinin ilk aşamada yerel şubelerine, sonraki aşamada daMoskova'daki Parti merkezine, Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsüne tümkurumlarıyla bağlı olan Türk Cumhuriyetlerinin tarih yazımı ve tarih eğitimi, tarihçive tarih eğitimcisi, bilimin ve eğitimin değil, sistemin yarattığı ?Sovyet İnsanı?olarak onun koruyuculuğunu yapmıştır. Çalışmada incelenen Azerbaycan tarihyazımı ve tarih eğitimi örneği de bu anlamda bir istisna oluşturmamıştır.

iiABSTRACTThis study aims to investigate ?the Soviet Communist Ideology, the dominantideology of the Soviet Union? and its influence on historiography and historyteaching. It also explores the influence and directions of this ideology on the SovietSystem in general and the Turkish origin republics in particular in the extent ofclosely investigating one of the Turkish origin republic: the Republic of Azerbaijan.The Soviet ideology came into power after the foundation of the Union of theSoviet Socialist Republics (USSR) in 1922. Marxism-Lenninism and the Russianculture were formed the core of Soviet ideology whose main goal was to unify all thenations and cultures existing in the USSR and create a Soviet type of man (humanbeing). The aim of creating the Soviet type of man was to reach and practice socialistsociety at first, which will turn to materialise the communist society at the furtherend. In order to attain these goals the Soviet ideology faciliated political, economic,military and other dynamics of the society as ideological tools. The discipline ofhistory and the teaching of history in schools were two of the areas that were used bythe dominant ideology for the above purposes. The ?rights/truth? of Soviet ideologywere accepted as the rights of history and history teaching. The task of history was tofind evidence for those rights/truth and the function of history teaching was to teachthem to general public, particularly the younger generations.The Soviet ideology assumed that the writing and teaching of history ofTurks, who were generally accepted as untrustable by the central authority, as a partof general Soviet history and history teaching. As a result of the strictly regulated andcentralised governmental system, the local agents in the Turkish origin republicscarried on the works and responsibilities of writing history and teaching of it inaccordance with the rules of the hierarchy of the center and its orbits. Historiographyand history teaching in the Turkish origin republics were strictly associated with andcontrolled by the local agents of the Communist Party which was bounded to theheadquarter of the party in Moscow and also supervised by the Institute of History inthe Academy of Sciences. Within this system, the roles of historiography, historyiiiteaching and the historian and history teacher were all unifying in one big goal:creating and protecting the `Soviet type of man?. Historiography and historyteaching in the Republic of Azerbaijan, which were closely investigated in this study,did not form an extraordinary example within the broad context explained above.