1923`ten günümüze Türkiye Cumhuriyeti`nin petrol yatırım politikaları

Abstract

Bu çalışmanın amacı, 1923'ten günümüze Türkiye Cumhuriyeti'nin petrol yatırım politikalarını dönemler itibariyle inceleyerek ortaya koymaktır.Türkiye Cumhuriyeti kurulmasını müteakip 1925 yılından itibaren petrol yatırımlarına büyük önem vermiştir. 1954'e kadar yürütülen petrol politikaları, Osmanlı dönemindeki kapitülasyonların etkisi altında devletçi bir yapıda şekillenmiştir ki; bu Cumhuriyet döneminde petrolün stratejik değerinin anlaşılmış olduğunu göstermektedir. Petrol alanında yapılacak yatırımların yüksek maliyeti ve devletin karşı karşıya olduğu sermaye sıkıntısı, 1954'ten sonra yabancı sermayeyi yatırıma yöneltmek amacıyla liberal politikaların izlenmesi ile aşılmaya çalışılmış, ancak; bu tercih de sonuç vermeyince 1973'te yabancı şirketlerin haklarına kısıtlama getirilmiştir. Petrol yatırımlarının istenilen düzeye çıkmaması ve 1973 sonrası yaşanan ekonomik sıkıntılar sonucu 1983'te tekrar yabancı sermayeyi teşvik eden politikalara dönülmüştür. 1987'den sonra petrol ihtiyacını güvenli ve sürekli bir şekilde sağlamak amacıyla yurt dışı yatırım politikalarına yönelen Türkiye, bu tercihin sonucu olarak 2000'li yıllarda bir enerji koridoru olma yolunda büyük mesafe almıştır.Çalışmanın girişinde petrolün tarihçesi, önemi ve uluslararası politikanın şekillenmesindeki etkilerine değinilmiştir. Birinci bölümde Cumhuriyet öncesi dönem ele alınmıştır. İkinci ve üçüncü bölümlerde Cumhuriyet döneminde geliştirilen politikalar incelenmeye çalışılmıştır. Bu dönemleri incelerken, çalışmanın planlanmasında kanunî düzenlemeler ölçüt olarak alınmıştır. Bu bölümler, 1923-1954 dönemi ve 1954 sonrası dönem olmak üzere iki başlık altında ele alınmıştır.

The purpose of this study is to examine and determine Republic of Turkey?s petroleum investment policies in different periods from 1923 to the present time.Republic of Turkey, following its foundation, gave a big importance to the petroleum investment right after 1925. Petroleum policies conducted until 1954 were shaped under the influence of a dislike against capitulations and in the form of a big state control. This shows how the strategic importance of petroleum was well understood in the republican period. The state tried to cope with the high cost of investments in petroleum field and the capital problem by following liberal policies aimed at directing foreign capital to investment. However, when this option proved to be inefficient, the government limited the rights of foreign companies in 1973. Since the petroleum investments did not reach the expected level, and due to the economic problems, the government turned back to the policies encouraging foreign investors once more. As a result, Turkey made a big progress on the way to become an energy corridor in 2000s through turning to the foreign investment policies in order to meet the petroleum requirements in a safe and continuous way after 1987.The introduction part of this study deals with the importance of petroleum, its history and effects on international affairs. The first chapter studies the period before the proclamation of Republic. The second and the third chapters try to examine the policies developed in the republican period. During the study of these chapters, legal arrangements were taken as criteria. These chapters are held under two headlines: the period between 1923 and 1954, and the period after 1954.