Anadolu`daki Amerikan hastaneleri ve tıbbi misyonerlik (1880-1930)

Abstract

Bu tez, İsa'nın krallığını inşa etme iddiasıyla ülkelerini terk ederek okyanus aşırı topraklara, Anadolu sahasına gelen bir dizi Amerikalı misyonerin hikâyesini anlatmaktadır. Bir Protestan misyonerlik örgütü olarak 1810 yılında ABD'nin Boston şehrinde kurulmuş ve kısa süre içerisinde dünya çapında misyonerlik faaliyeti başlatmış olan Amerikan Bord örgütü, Osmanlı topraklarına ilk olarak 1820 yılında ulaşmış ve başta Anadolu sahası olmak üzere süratle ülkenin dört bir yanında teşkilatlanmıştır. Temel itibarıyla eğitim kurumları ve dinî çalışmaları içeren bu teşkilatlanma süreci, çok geçmeden ülkedeki ilk Protestan kiliselerinin tesisi ve 1850 yılında da Protestanların Babıâli tarafından bir cemaat olarak tanınmasıyla sonuçlanmıştır.19. yüzyılın ikinci yarısı, Anadolu'nun ücra köylerine kadar ulaşan misyoner tıbbına şahit olmuştur. Amerikan Bord, sayıları 11'e ulaşan misyon hastaneleri aracılığıyla bölgeyi tıbbî misyonerlik olgusuyla tanıştırmıştır. Formül, sağlık hizmeti sunmak üzere temas edilen bölge halkına Protestanlık propagandasında bulunmaktır. Misyon hastaneleri, verilen ücretsiz sağlık hizmetlerinden ötürü yoğun bir ilgiyle karşılaşmıştır. Civar köy ve kasabalara gerçekleştirilen tıbbi turlar hem birçok hastayla hem de hasta yakınlarıyla temasa geçilmesini sağlamıştır.Bu çalışma, Amerikan Bord örgütünün, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Anadolu sahasında gerçekleştirmiş olduğu tıbbî misyonerlik temelindeki hastane hizmetlerini, Garbın Şark üzerinde uyguladığı nüfuz mücadelesi çerçevesinde ele almaktadır. Sınanmaya tâbi tutulan varsayımlar arasında, misyonerlik faaliyetlerinin fedakârlık (altrüistik) boyutu temelinde Bord'un Amerikan dış politikası ve Amerikan çıkarları ile olan bağı, devlet yetkililerinin misyonerlik faaliyetlerini algılayış biçimleri ve Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş süreci kapsamında yöneticilerin misyonerlik uygulamalarına bakış açılarındaki farklılıklar yer almaktadır. Ayrıca, tarihsel seyir içerisinde detaylandırılacak olan misyon hastanelerinin kuruluş ve meşruiyet kazanma süreçleri, faaliyet gösterdikleri bölgelerdeki konumları ve hastaneler aracılığıyla uygulanan misyonerlik metotları gibi hususlar, misyonerlik faaliyetlerine olgusal temelde ışık tutmayı hedeflemektedir.

This dissertation presents the story of a number of American missionaries who arrived in Asia Minor with the claim to establish the Kingdom of Christ. Following the establishment as a Protestant missionary organization in Boston-the US in 1810 and starting missions throughout the world, the American Board arrived in Ottoman territories first in 1820 and rapidly organized in Asia Minor. The organization period mainly based on educational and religious works soon resulted with the establishment of the early Protestant churches around the country and the recognition of Protestants as a separate religious body by the Sublime Porte in 1850.The second half of the 19th century witnessed the missionary medicine stretched through Asia Minor. The American Board introduced the region to medical missions by means of mission hospitals numbered eleven. The means of propaganda for the people was simply the free medical services whose repercussions were extremely positive. Mission hospitals were pleasingly welcomed by the people in connection with the medical services free of charge. The medical tours to neighboring villages and towns paved the way for new contacts not only with the numerous patients but also their relatives.This study examines the medical missions of the American Board, mainly conducted during the late Ottoman and early Republican period, within the context of political infiltration practiced by the West over the Near East. It also analyses the relation between activities of the Board with American foreign policy and interests within the framework of altruistic aspects of the missionary activities and introduces some assumptions concerning the missionary perception of government authorities and the possible perceptional differences between Ottoman and Republican authorities. Furthermore, narration of the establishment and legitimization process of mission hospitals, impression of the people on their services and its propaganda methods through the hospitals aim to make a contribution to factual explanation of the missionary activities.