Osmanlı`dan Cumhuriyete Trabzon`a göçler: Göç, demografik hareketlilik ve değişim üzerine bir kent örneği (1877 - 1930)

Abstract

Göç ve muhacirliği konu alan çalışmaların etkilerini bir şehir özelinden takip etmek zor olmakla birlikte zaman zaman başvurulan inceleme yöntemleri arasında yerini almıştır. Bu bağlamda hazırlanan çalışma Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Trabzon'da yaşanan ve göç ile neticelenen olaylar silsilesini aydınlatmak üzere kaleme alınmıştır. 1877 – 1930 tarihleri arasını kapsayan ve literatüre göç hadiselerinin hız kazandığı yıllar olarak yansıyan bu dönemi eleştirel bir bakış açısıyla kaleme almak çalışmanın genel prensibidir. Öte taraftan `göç ve değişim` parolası da bahsi geçen yıllarda esas olarak dikkat edilecek anahtar kavramlar arasında yerini almıştır. Bu minval üzere çalışma dört ana başlık altında incelenecektir.`Birinci bölümde` Giriş bahsine ilave edilen ve doğrudan Trabzon ile alakalı bazı hadiselere de yer verilmiştir. İlk olarak kentin tarihi ve adı üzerine yapılan bazı tartışmalara değindikten sonra tedrici şekilde Trabzon'un göç sürecine giriş yapılmıştır. 1856 Kırım Savaşı ile Trabzon'un yaşadığı süreç etkileriyle beraber eleştirel bir gözle çalışmanın kapsamına ilave edilmiştir. Öncüllerinden farklı olan ve doğrudan Osmanlı Devleti'nin siyasi konjüktörü ile alakalı olan bu göçlerin çalışmaya eklenmesinde ki temel amaç; geniş kapsamlı ve kentin karşılaştığı ilk büyük hicret hadisesi olmasından kaynaklıydı. Bu bakımdan akabinde yaşanacak göçler ile aralarında nasıl ve ne şekilde bir benzerlik bulunduğu hususu çalışmanın kapsamı açısından önemlidir. Dahası ele alınan sürecin uygulamaları ise diğer göç süreçlerini kontrol altına almak için bir ön tecrübe şeklinde algılanması hadiseyi önemli kılan bir başka husustur.`İkinci Bölümde` ise 1877 – 1878 yıllarını kapsayan ve literatürde `93 Harbi` olarak bilinen savaşın göçle alakalı olarak Trabzon özelinde bıraktığı etkilere yer verilmiştir. Objektif bir değerlendirme olması açısından arşiv belgeleri ve akademik araştırmalar ile süreç desteklenmiştir. Trabzon'a yapılan göçlerin etkileri bölümlerinde göçün `ekonomik`, `demografik` ve `sosyal - kültürel` etkilerine yer verilmiştir. Trabzon'un doğrudan savaşa dâhil olmadığı ancak dolaylı yoldan etkilendiği düşünülürse `edebi hafıza türlerinde göç algısı` isimli bir başlıkta savaş ve göçlerin nasıl algılandığı çalışmada sergilenmeye çalışılmıştır. Bu tarz bir çabanın ilavesi halkın göç ve savaş türünden hadiselere bakışını anlatmak için elzem görünmektedir.Çalışmanın `Üçüncü Bölümü'nde` Birinci Dünya Savaşı sırasında Trabzon'un yaşadığı Rus işgaline yer verilmiştir. Bahsi geçen Rus işgali yaklaşık iki yıl sürmüş olmasına karşın kent için etkileri çok büyük olmuştur. Öncelikli olarak 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından zapt edilen kent aradan geçen 455 yıl sonra ilk defa başka bir güç tarafından işgal edilmiştir. İşgalin halk üzerinde bıraktığı psikolojik etkilerin yansıması olarak Müslümanların çoğu Karadeniz'in Batı kıyılarına doğru hicrete başlamıştır. Göç ve etkileri sürecini aydınlatmak için elde edilen `üç adet anı` teferruatıyla kullanılmıştır. Göçlerin Trabzon'da bıraktığı tesirler anılar ile birlikte arşiv belgeleri ile örtüşecek şekilde kullanılmıştır. Bahsi yapılan göç ve etkileri önceki bölümde olduğu gibi göçlerin `ekonomik`, `demografik`, `sosyal – kültürel` ve `edebi hafızalarda göç algısı` şeklinde irdelenmiştir. Rusların kentte uyguladığı işgal projelerinin de değerlendirildiği kısımda Trabzon için önemli pek çok ayrıntıya yer verilmiştir.Son bölüm olan `Dördüncü Bölüm' de` ise Trabzon kenti ve Türk halkı için hâkim gücün değiştiği, Osmanlı'nın tarih sahnesinden çekildiği ve Yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin erken dönemlerinde gerçekleştirilen `mübadele` yani `Ahali Değişimi` süreci ele alınmıştır. Trabzon özelinden bakılan mübadele olayı `gelenler ve gidenler` merkezli olacak şekilde kaleme alınmıştır. Kent için mübadele öncesi ve sonrası genel durum dikkatlice incelenmiştir. Mübadelenin yansımaları bahsi de göçlerin `ekonomik`, `demografik` ve `sosyal ve kültürel` temelli değişkenler üzerinden değerlendirilirken arşiv belgelerine ve güncel araştırmalara fazlasıyla yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Sürgün, Göç, Mübadele, Değişim, İskân, Trabzon ve Göç, Birinci Dünya Savaşı, 93 Savaşı

Along with following the effects of the studies which are about İmmigration and being an immigrant specifict to a city is hard but mostly this tactic have taken place among the be taken researches. The study which is prepared in this context is written to enlighten the squences of events which are ended with migration that happened in Trabzon during the time of From Ottoman Empire to Republic. This study's general principle is to write up by a critical wiew the term that among the dates of 1877-1930 which reflected to literature as the years of the accelerate of the events of migration. On the other hand the password ''migration and alteration'' have taken place too among the key notions points to consider that the years which mentioned basicly. On that way the study will be examined under four main title.At the `First Part`, some happenings have been given place to which are added to Entrance part that are directly about with Trabzon. Firstly, the arguments that pointed about the city's history and name then gradually it has been started to Entrance of the process of the migration which city of Trabzon experienced. The process that Trabzon experienced with effects have been added to study's scope with a critical sight with the 1856 War of Kırım. The basic purpose of this migrations which are added to this study is which different from its premises and interested directly about Ottoman Empire's political conjuncture; it has been extensive scope and the first big migration happening that the city came across. At this way It is important in terms of the extent of the study of how and no matter what similarities are with migration. Moreover the applications of the undertaken process are for to undercontrol the other migration processes is another important question that perceiving as a pre-experience.At the `Second Part` including 1877-1878 years and known as `War of 93` in literature which effected in specific to city of Trabzon have been given place to. In wiev of an objective consideration frame, the process had been supported with academic researches and archive documents. The effects of given place to migrations to Trabzon `economical`, `demographic` and `socio-cultural` chapters. Trabzon is not directly involved in the war but is thought to be influenced indirectly, it has been tried to be exhibited in the study of how war and migrations are perceived under the title of`migration perception of literary memory types`. The addition of this kind of effort seems to be essential for telling people's view of the ashes from the form of migration and war.At the `Third Part` of the study, during the World War I, it has been given place to Russian occupation that Trabzon experienced. Nevertheless as mentioned Russian occupation continued approximately two years, the effects of this occupation for this city has continued much more. Primarily, this city was restrained by Fatih the conqueror in 1461 after 455 years from then it was for the first time occupied by another power. As a reflection of the psychological effects of the occupation, most of the Muslims had started to migrate to the West Coast of the Black Sea. `three memorize'' had been used for with details acquired to enlight the process of the Migration and its effects. The effects which had been used with archive documents along with memories that can overlap each other. As mentioned migration and its effects had been examined as thereinbefore chapter `economical`, `socio-cultural` and `migration sense in literal minds.` It had been given place to most important details for Trabzon in that part that Russian applied occupation projects considerations.In the last chapter `Fourth Part` for Trabzon city and the Turkish people the judge power have changed, The process of `Exchange`, or `exchange of people`, which was carried out in the early periods of the New Turkish Republic, in which the Ottoman Empire was drawn from the stage of history, was dealt with. The exchange event which is looked at from especially for Trabzon has been written in the form of centered `coming and going.` The general situation before and after the exchange for the city has been carefully examined. While the consideration the mention of the reflection of the Exchange `economical`, `demographic` and `socio-cultural` based factors it had been given place exeedingly to archive documents and current researches.Key Words: Exile, Migration, Exchange, Alteration, , Settlement, Trabzon and Migration World War I. , War of 93.