Okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarının incelenmesi

Abstract

Toplumun kadından ve erkekten beklediği görev, sorumluluk ve davranış biçimleri olarak tanımlanan toplumsal cinsiyet, yıllardan beri tartışılagelmiş bir konudur. Ancak çocukların toplumsal cinsiyete yönelik düşüncelerinin neler olduğu pek sorgulanmamıştır. Toplumsal cinsiyetin yaşamın çok erkek dönemlerinde kendini gösterdiği bilinmektedir. İnsan yaşamının temelini oluşturan, değer, tutum ve davranış kazandırılmaya en uygun dönem olan okul öncesi dönemde, toplumsal cinsiyet olgusunun irdelenmesi oldukça önemlidir. Kadınların her gün artan bir şekilde şiddete uğradığı, kız çocuklarının erkek çocuklara oranla daha fazla ayrımcı uygulamalara maruz kaldıkları, popüler kültürün çocukların yaşamlarına ve tercihlerine yön verdiği, yazılı ve görsel basının toplumsal cinsiyet rollerini yeniden ürettiği ve sunduğu, çocuk yazınının geleneksel rolleri pekiştirdiği dünyamızda çocukların toplumsal cinsiyete yönelik algılarının sorgulanması ve var olan durumun betimlenerek eğitim politikalarına yön vermek son derece önemli olacaktır. Bu çalışmanın temel amacı okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarının betimlenmesidir. Bu temel amaç kapsamında okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algısı, annelerin toplumsal cinsiyet algısı, annelerin toplumsal cinsiyet algısının çocukların toplumsal cinsiyete yönelik algısında sahip olduğu rol ve aile yapısının çocukların toplumsal cinsiyete yönelik algısında sahip olduğu rol üzerine odaklanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu alt sosyoekonomik düzeyden ve farklı aile yapılarından gelen ve aynı ana sınıfına devam eden 8 okul öncesi dönemdeki çocuk ve bu çocukların anneleri ile anneanneleri oluşturmaktadır. Çalışmada, 6 çocuğun annesi, 2 çocuğun ise anneanneleri ile çalışılmıştır. Aynı ana sınıfına devam eden çocukların her biri ayrı bir aile yapısından geldiği için, her bir çocuk ayrı bir durumu temsil ettiğinden ve çocukların görüşleri ile annelerin/anneannelerin görüşleri desteklenerek sunulduğundan çalışmada nitel araştırma yaklaşımı benimsenmiş ve gömülü çoklu durum çalışması deseni kullanılmıştır. Çalışmada veri toplama amacı ile çocuklarla görüşme, gözlem ve etkinlik uygulamaları yapılmış; anneler ve anneanneler ile de görüşme yapılmıştır. Çalışmanın verileri 13 Ocak - 14 Mart tarihleri arasında toplanmıştır. Çocuklara uygulanan etkinliklerde yalnızca çocukların toplumsal cinsiyete yönelik algılarını ortaya çıkaracak etkinlikler planlanmış, çocukların algılarına herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, çocukların oyun, oyuncak, kıyafet, renk tercihlerinde toplumsal cinsiyetlerine uygun tercihlerde bulundukları belirlenmiş olup, özelikle oyun ve oyuncak tercihlerinde ebeveynin görüşü, oyuncağın rengi, karşı cinsiyetten kardeşin olup olmaması ve akranlarının bakış açısının önemli olduğu sonucuna ulaşılmış, özellikle oyun ve oyuncak tercihlerinde baba baskısına vurgu yaptıkları belirlenmiştir. Öte yandan çocukların özellikle oyun ve oyuncak tercihlerinde toplumsal beklenti ve ebeveyn algısına paralel yanıtlar verdikleri ancak bireysel olarak tercihlerinde bu durumun tersine hareket ettikleri gözlenmiştir. Çocukların kadın ve erkek cinsiyet özelliklerine ilişkin olarak kalıp yargısal görüşleri olduğu; kadınların özelliklerinin erkeklere göre daha olumsuz nitelikler taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan annelerin ise, çocuklarının toplumsal cinsiyetlerine uygun oyun ve oyuncakları tercih etme eğilimi gösterdikleri ve erkek çocuklarına yönelik olarak bu isteğin daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Annelerin kadın ve erkek cinsiyet özelliklerine ilişkin kalıp yargısal görüşleri olduğu; kadınlara olumlu özellikler yüklerken erkeklere olumsuz özellikler yükledikleri belirlenmiştir. Annelerin kız çocuklarına ilişkin daha fazla beklenti içinde oldukları ve kız çocuklarından birincil beklentinin ev işlerine yardım etme olduğu belirlenmiş olup kız ve erkek çocuktan beklentilerinin geleneksel rol paylaşımına uygun olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, oyun, oyuncak ve arkadaş tercihlerinde anneler ile çocukların görüşleri arasında paralellik olduğu tespit edilmiş olup aile yapısının çocukların toplumsal cinsiyet algılarında önemli rolü olduğu belirlenmiştir.Anahtar sözcükler: Okul öncesi dönem, toplumsal cinsiyet, toplumsal cinsiyet algısı, anne, aile yapısı

Defined as the duties, responsibilities, and behaviors a society expects the women and men to display, gender has always been a topic of controversy. Yet, children's opinions concerning gender has not been examined that much. Gender is known to surface and become visible during the early periods of life. Studying the matter of gender during preschool years is of special significance because it is the most suitable time to furnish individuals with values, attitudes, and behaviors that serve as the principles of life. Examining how children perceive gender and formulating educational policies based on these studies are considered to be vital in a world where women are increasingly vandalized, girls face more negative discrimination than boys, popular culture shapes children's lifestyles and preferences, and mainstream media, printed or visual, reproduce gender roles and present it to children, and where traditional gender roles are reinforced and supported through children's literature. The primary aim of this study is to determine how preschoolers perceive gender. In accordance with this aim, the study focuses on how preschool children perceive gender, how mothers' of these children perceive gender, the role of mothers' perception over those of children's perceptions, and the role of family structure over children's perception of gender. The sample of the study consists of 8 preschool children with low socio-economic backgrounds but different family structures and all attending to the same preschool class. Also mothers of 6 children and grandmothers of 2 children participated in the study. Since each child lives in a different family structure, each of them represents a different case, and children's and mothers'/grandmothers' opinions are reported through direct support, the study adopted qualitative research approach with an embedded multiple case study design. In this study, data from children was collected via interviews, observations, and gender related educational activities and data from mothers and grandmothers was collected via interviews. Research data was collected between January 13 and March 14. Activities utilized to collect data from children were carefully planned in a way by not interfering their gender perception but just to investigate how children perceive gender.According to research results, children have been determined to choose their play, toys, clothes, and their colors in accordance with their gender; parents' opinions, the color of the toy, having opposite sex siblings and peer pressure have been identified to be influential over play and toy preferences; and father pressure has been noted to be effective especially over play and toy preferences. On the other hand, children have been noted to respond, especially in their play and toy preferences, in accordance with social expectation and parent perception although they have been observed to prefer just the opposite when they expressed their individual choices. Furthermore, children's opinions regarding female and male characteristics have been identified to be of stereotypical, female ones being more negative than those of males. Moreover, mothers have been reported to choose play and toys compatible with their children's gender, and they are more careful about this when it comes to boys. In addition, mothers' opinions about genders have also been determined to be of stereotypical. They attribute negative features mostly to males and positive ones to females. Besides, mothers have more expectations from their daughters; they primarily expect them to help with household chores, which is compatible with traditional gender roles. Finally, mothers and children have been noted to have similar preferences concerning play, toys, and friends, and family structure has been found to be highly effective over children's perception of gender.Key Words: Preschool period, gender, perception of gender, mother, family structure